Panchvastuk Prakaran Part 07

SR No.: 005514
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2010
Total Pages: 460
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 76

સંલેખનાવસ્તુક | અભ્યધત વિહાર | “એકત્વભાવના' દ્વાર | ગાથા ૧૪૦૪
ગાથાર્થ :
આત્મા એક છે. વળી અશેષ પણ દેહાદિ સંયોગિક છે. પ્રાયઃ સર્વ દુઃખનું નિમિત્ત છે. વળી મધ્યસ્થભાવ હિત છે.
ટીકા?
एक आत्मा तत्त्वतः, संयोगिकं त्वशेषमप्येतद्-देहादि, प्रायेण दुःखनिमित्तं सर्वमेतद्, हितस्तु मध्यस्थभावो यस्य सर्वत्रेति गाथार्थः ॥१४०४॥ નોંધ:
મૂળગાથામાં તડાં રૂમ પાઇ છે તેને સ્થાને ટીકા પ્રમાણે સુડાં મિં તુ પાણvi હોય તેમ ભાસે છે. ટીકાર્ય :
તત્ત્વથી પરમાર્થથી, આત્મા એક છે બાહ્ય સર્વ પદાર્થોથી પૃથર્ છે. વળી અશેષ પણ=સમગ્ર પણ, આ=દેહાદિ, સંયોગિક છે. પ્રાયઃ આ=દેહાદિ, સર્વ દુઃખનું નિમિત્ત છે. વળી જેનું=જે આત્માનું, હિત સર્વત્ર મધ્યસ્થભાવ છે, એ પ્રમાણે ગાથાર્થ છે. ભાવાર્થ :
પૂર્વગાથામાં કહ્યું કે છિન્ન મમત્વવાળા ઋષિ વક્ષ્યમાણ તત્ત્વને હૃદયમાં કરીને એકત્વભાવના ભાવે છે. તેથી હવે તે વક્ષ્યમાણ તત્ત્વ જ બતાવે છે –
આ મહાત્મા વિચારે છે કે તત્ત્વથી આત્મા એક છે અર્થાત્ જગતના સર્વ પદાર્થોના સંગ વગરનો પોતાનો આત્મા પરમાર્થથી દેહાદિ બાહ્ય પદાર્થોથી પૃથર્ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે વર્તમાનમાં પોતે દેહધારી છે, બાહ્ય શિષ્યાદિના પરિવારવાળા છે, તેથી પોતાના આત્માને એક કઈ રીતે કહી શકાય? તેથી મહાત્મા વિચારે છે કે દેહાદિ સમગ્ર વસ્તુ સાંયોગિક છે અર્થાત્ એક એવા પોતાના આત્મા સાથે સંયોગ પામેલા છે, પરંતુ પરમાર્થથી દેહાદિ સર્વ વસ્તુ પોતાના આત્માથી પૃથફ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે દેહાદિ ભલે સાંયોગિક હોય, તોપણ આત્મા સાથે તેઓના સંયોગને કારણે આત્માને દેહાદિ પદાર્થોથી યુક્ત સ્વીકારીએ તો શું વાંધો? તેના ઉત્તરરૂપે મહાત્મા વિચારે છે કે પ્રાયઃ સાંયોગિક એવી દેહાદિ વસ્તુ દુઃખનું નિમિત્ત છે.
અહીં “પ્રાયઃ' શબ્દથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જીવમાં વિવેક પ્રગટે અને આ દેહાદિને ધર્મ સાધવાનું નિમિત્ત બનાવે, તો આ સાંયોગિક પણ દેહાદિ વસ્તુ સુખનું નિમિત્ત બને, પરંતુ મોટા ભાગે તો જીવને આ દેહાદિ પ્રત્યે મમત્વબુદ્ધિ થાય છે, માટે આ સાંયોગિક એવા દેહાદિ દુઃખનું નિમિત્ત છે.
ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે જો આત્મા એક જ છે, તો આત્માનું હિત શું હોઈ શકે ? તેના સમાધાનરૂપે તે મહાત્મા વિચારે છે કે આત્માનો જે સર્વત્ર મધ્યસ્થભાવ છે તે આત્માનું હિત છે, અર્થાત્ બાહ્ય સંયોગોવાળી આત્માની