Jain Sanskrit Sahityano Itihas Part 01

SR No.: 005505
Original Sutra Author: N/A
Author: Munichandrasuri
Publisher: Jain Dharm Vidya Prasarak Sabha Palitana
Publication Year: 2004
Total Pages: 340
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 189

૧૦૬
જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યનો ઇતિહાસ : ખંડ ૧
કાવ્યલક્ષણ-જૈ. ગ્રં. (પૃ. ૩૧૬)માં આ અજ્ઞાતકર્તક કૃતિ ૨૫૦૦ શ્લોક જેવડી હોવાનો ઉલ્લેખ
છે. આ કૃતિ વિષે વિશેષ, હકીકત જાણવામાં નથી. _e ૧૭૮ કાવ્યાસ્નાય- આ કૃતિ વિષે જિ. ૨. કો. (ખંડ ૧, પૃ. ૯૧)માં નોંધ છે, પરંતુ અહીં એ પ્રશ્ન ઉઠાવાયો છે કે શું આ ચન્દ્રાલોકની ટીકા છે ?
ચન્દ્રાલોક (લ. વિ. સં. ૧૨૭૫)- મહાદેવના પુત્ર પિયૂષવર્ષ જયદેવે દસ મયૂખમાં વિભક્ત કરાયેલું ચન્દ્રાલોક નામનું અલંકારશાસ્ત્ર લગભગ ૩૫૦ પદ્યોમાં ઈ.સ. ૧૨૦૦થી ૧૨૫૦ના ગાળામાં રચ્યું છે. અને ભામહ તથા દંડીની પેઠે ઉદાહરણો પોતાનાં આપ્યાં છે. આ કૃતિ અત્ર અભિપ્રેત હોય એમ લાગે છે. જો એમ જ હોય તો કાવ્યાખ્યાય એ સ્વતંત્ર કૃતિ ન ગણાય; એ તો એક અજૈન કૃતિની જૈન ટીકા ગણાય.
જૈ. ગ્રં. (પૃ. ૩૧૫)માં ૨૦ પત્ર પૂરતો અમરચન્દ્ર કાવ્યાસ્નાય રચ્યાનો ઉલ્લેખ છે પણ એ વિચારણીય જણાય છે.
પ્રક્રાન્તાલંકાર-વૃત્તિ- આ નામની કૃતિ જિનહર્ષના શિષ્ય રચી છે અને એની તાડપત્રીય હાથપોથી પાટણના ભંડારમાં છે એમ જિ. ૨. કો. (ખંડ ૧, પૃ. ૨૫૭)માં નોંધ છે.
કર્ણાલંકારમંજરી–જૈ. ગ્રં. (પૃ. ૩૧૫)માં આ કૃતિ ૭) પદ્યમાં ત્રિમë રચ્યાનો ઉલ્લેખ છે પણ જિ. ૨. કો.માં તો આ નામથી કોઈ કૃતિની નોંધ નથી તો શું આ કૃતિ અલંકારશાસ્ત્રને લગતી છે અને એના કર્તા કોઈ જૈન છે ?
અલંકારચૂર્ણિ- આ નામની કૃતિ જિ. ૨. કો. (ખંડ ૧, પૃ. ૧૭)માં નોંધાઈ છે. વિશેષ હકીકત માટે જુઓ પૃ. ૫૭ (ઉપદ્યાત).
[અકબરસાહિશૃંગારદર્પણ- પદ્મસુન્દરગણિની આ રચના માધવકૃષ્ણશર્મા દ્વારા સંપાદિત થઈ અનૂપ સંસ્કૃત લાયબ્રેરી” બિકાનેરથી ૧૯૪૩માં પ્રસિદ્ધ થઈ છે.
અલંકારદપ્પણ– આનું પ્રકાશ “મરૂધર કેશરી મિશ્રીમલજીઅભિનંદન ગ્રંથ” ખંડ ૪ પૃ. ૪૩૦૪૫૮માં થયું છે.] P ૧૭૯
આંશિક કૃતિઓ રૂપક-મંજરી (વિ. સં. ૧૬૪૪)- આ ગોપાલના પુત્ર રૂપચન્દ્રની સો શ્લોક જેવડી કૃતિ હોવાનો જૈ. ગ્રં. (પૃ. ૩૧૨)માં ઉલ્લેખ છે. આ નામથી કોઈ કૃતિ જિ. ૨. કો.માં નોંધાયેલી નથી. પણ એમાં (ખંડ ૧, પૃ. ૩૩રમાં) આ હકીકત રૂપમંજરીનામમાલાને અંગે જોવાય છે. જો ખરી રીતે તેમ ન જ હોય તો પ્રસ્તુત નામ વિચારતાં એમાં “રૂપક' નામના અલંકાર વિષે નિરૂપણ હશે એમ લાગે છે અને એ હિસાબે એ અલંકારશાસ્ત્રની કૃતિ ગણાય.
રૂપક-માલા-આ ઉપા. પુણ્યનંદનની કૃતિ છે અને એના ઉપર સમયસુંદરગણિએ વિ. સં. ૧૬૬૩માં ટીકા રચી છે. આ નામની એક કૃતિ પાર્શ્વચન્દ્રસૂરિએ વિ. સં. ૧૫૮૬માં રચી છે. વળી આ નામની એક અજ્ઞાતકર્તક કૃતિ પણ છે.