________________
૩૧૨
ધર્મ રત્ન પ્રકરણે.
विसयगहणसमत्थं--उवगरणं इंदियंतर तंपि ।
जं नेह तदुवव्वाए-गिण्हइ निव्वत्तिभावेवि ॥ ३ ॥ इंदियंतरं तंपि ति-तदपींद्रियांतरं द्रव्येंद्रिय द्वितीयो भेदः--
- માસિક लध्धुवओगा भाविंदियं तु लद्धि त्ति जो खओवसमो,
होइ तदावरणाणं--तल्लाभे चेव सेंसपि ॥ ४ ॥ शेषमपि द्रव्येद्रियं तल्लाभएव लब्धिप्राप्तावेव भवतीति.
जो सविसयवावारो--सो उवओगो सचेगकालंमि, एगेण अवेइ तओ--उवओगे गिदिओ सव्वो ॥ ५ ॥
.
एगण अव
તે બાહ્યથી વિચિત્ર હોય છે, અને અંદરમાં આ પ્રમાણે છે-કલંબુકાનુ પુલ, મસૂરને દાણે, અતિ મુક્તલતા, ચંદ્ર, અને ખુરપે, એ પાંચ આકારે પાંચ ઈદ્રિયો છે.
વિષયનું ગ્રહણ કરવા સમર્થ હોય, તે ઉપકરણેદ્રિય કહેવાય છે, કારણ કે નિવૃત્તિરૂપ ઈદ્રિય રહેલી છતાં ઉપકરણે દ્રિયને ઉપધાત થએલ હોય, તે વિષય ગ્રહણ થતો નથી. [ ૩ ] ઉપકરણેન્દ્રિય પણ ઇકિયાંતર એટલે બેંદ્રિયને બીજો ભેદ છે. '
ભાવેંદ્રિયનું સ્વરૂપ આ રીતે છે. - ભાદિય બે પ્રકારે છે– લબ્ધિરૂપ અને ઉપયોગરૂ૫. લબ્ધિ એટલે તેનાં આ વિરણે પશમ લબ્ધિ થાય, ત્યારેજ શેષ ઇદ્ધિ મળે છે, એટલે કે, લબ્ધિ પ્રાપ્ત થતાંજ દ્રવ્યેદિય થાય છે. [ 8 ]
ઉપયોગ આ રીતે છે–પતપિતાના વિષયમાં વ્યાપાર તે ઉપયોગ જાણ. તે એક વખતે એક હય, તેથી એક ઇંદ્રિયવડે જાણી શકે, માટે ઉપયેગના હિસાબે સર્વે એકેદ્રિય હેય. (૫)
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
