Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 122

૯૮ ઉપલક્ષણને આધારે પણ શબ્દોનું સાધુ-અસાધુમાં વગીકરણ અસંભવ છવી ભગવાન પરમેષ્ઠીને પણ વિષય ન બને, ફાડેલા હજારે મોઢાવાળા અનન્તને પણ વિષય ન બને. વાચસ્પતિને પણ વિષય ન બને અને સરસ્વતીને અતિભાર થાય કારણ કે શબ્દો અનન્ત હાઈ પ્રત્યેક શબ્દ દર્શાવો શક્ય નથી.
194. अथ किञ्चिदुपलक्षणमवलम्ब्य तेषां वर्गीकरणमुपेयते । हन्त ! तर्हि दृश्यतां, न च तत् संभवति ।
अविभक्ता हि शब्दत्वजातिः शब्दापशब्दयोः । न चावान्तरसामान्ये केचिद्वर्गद्वये स्थिते । [तन्त्रवा० १.३.२४.] न हि साधुत्वसामान्यमेकेष्वेव व्यवस्थितम् ।
इतरेषु त्वसाधुत्वसामान्यमुपलभ्यते ॥ तदनुपलम्भादसंभवति वर्गीकरणकारणे कथमेष नियमो विधीयेतेति नावधारयामः । ___194. ने तमे हो लक्षणने। आधार स तमनु ॥४२९५ सा२वामां आवे, તે તે અરે ! તમે જુઓ એવું કઈ ઉપલક્ષણ હેય તે ! પરંતુ એ સંભવતું નથી, કારણ કે શબ્દત જાતિ તે શબ્દ અને અપશબ્દ બનેમાં અવિભક્ત છે–અખંડ છે અને કોઈ બે અવાન્તર સામાન્ય શબ્દના બે વર્ગમાં રહેલા નથી, કારણ કે સાધુત્વ સામાન્ય અમુક શબ્દોમાં સમત નથી અને અસાધુત્વ સામાન્ય અન્ય શબ્દોમાં ઉપલબ્ધ થતું નથી. નિષ્કર્ષ એ કે ઉપલક્ષણ કોઈ પણ પ્રમાણુધી કેપલબ્ધ ન હોવાથી જ્યારે વગીકરણ અસંભવ છે ત્યારે આ નિયમનું વિધાન કેવી રીતે થાય એ અમે સમજી શકતા નથી,
195. किञ्च नियमार्थे ऽपि शास्त्रे वक्तव्यं कीदृशो नियमार्थ:-किं साधुभिरेव भाषितव्यमुत भाषितव्यमेव साधुभिरिति । उभयथा च प्रमादः । आह हि
यदि साधुभिरेवेति नासाधारप्रसङ्गतः ।
नियतं भाषितव्यं चेन्मौने दोषः प्रसज्यते ॥ इति [तन्त्रवा. १.३.२४] न वाचकत्वादन्यत् साधुत्वमित्युक्तमवाचकस्य प्रयोगप्रसङ्ग एव नास्तीति । अथ प्रमादाशक्तिकृतापशब्दप्रयोगप्रतिषेधाय नियम आश्रीयते । तत्रापि
प्रमादाशक्तिजाः शब्दा यदि तावदवाचकाः । तेषु प्रसङ्गो नास्तीति तन्निवृत्तिश्रमेण किम् ॥ अथ वाचकता तेषामप्रमादोत्यशक्तिवत् ।
न तर्हि प्रतिषेधः स्यादप्रमादोत्थशक्तिवत् ॥ नन्वस्ति तावदपशब्दानामशक्यनिहवः परिदृश्यमानो लोकप्रयोग इति