________________
સગની આદિમાં એક જ વાર સમય કરવામાં આવે છે
આધારે] અમુક નિયત અર્થાંમાં જ તેનુ વાચકત્વ બનશે. પિક, તેમ, તામરસ આદિ શબ્દોની બાબતમાં આપ મીમાંસકોએ મ્લેચ્છપ્રયાગને આધારે જ 'નો નિશ્ચય કર્યા છે. અવેષ્ટિઅ ધિકરણમાં (જૈમિનિત્ર ૨. ૩. ૩ માં) ‘રજ’ શબ્દને આન્ધ્રદેશપ્રસિદ્ધ અર્થ'માં આપે સમનવ્યા છે. વધુ અવાન્તર ચિન્તન રહેવા દઈ એ, નિષ્કા એ કે સમય એ જ શબ્દ અને અધવચ્ચેના સબંધ છે એમ માનવું ઉચિત છે. એટલે જ કહ્યું છે કે “તિવિશેષમાં અર્થાત્ અમુક ખાસ પ્રદેશમાં શબ્દના અન્યથા અથ થતા હાઈ [શબ્દ અને અથ વચ્ચે સમય સંબંધ છે, સ્વાભાવિક संध नया"] [न्यायसूत्र २ १ १७ ].
२८
55. अथ यदुक्तं समयः प्रत्युच्चारणं प्रतिपुरुषं सर्गादौ सकृत् क्रियते : इति - प्रत्युच्चारणं प्रतिपुरुपं च तत्करणम् अनभ्युपगतमेव दृषितम् । सर्गादी सकृदेव समयकरणमिति नः पक्षः । अत एव न सर्वशब्दानां यदृच्छाशब्दतुल्यत्वम् । केषाञ्चिदेव शब्दानामस्मदादिभिरद्यत्वे सङ्केतकरणात् तत एव यदृच्छाशब्दा उच्यन्ते । सर्गादिश्च समर्थित एव । ईश्वर सिद्धावप्यविकलमनुमानमुपन्यस्तम् ।
55. સમય પ્રત્યેક ઉચ્ચારણે કરવામાં આવે છે કે પ્રત્યેક પુરુષે કરવામાં આવે છે કે સ`ના આદિનાં એકવાર જ કરવામાં આવે છે એમ જે તમે મીમાંસકે.એ કહ્યું તેમાં પ્રત્યેક ઉચ્ચારણે સમય કરવામાં આવે છે કે પ્રતિ પુરુષ સમય કરવામાં આવે છે એ વસ્તુ તે અમે સ્વીકારી જ નથી જેવા દેખ તમે દર્શાવ્યા છે. સની આદિમાં એક જ વાર સમય કરવામાં આવે છે એ અમારા પક્ષ છે. તેથી, બધા જ શબ્દો યદરાખ્ખો જેવા નથી. [કેટલાક શબ્દોના] સ ંકેત આપણે આજે કરીએ છીએ એ કારણે જ તે રાખ્ખો યદચ્છશબ્દો કહેવાય છે, સૃષ્ટિને આદિ છે એવું અમે સમ ન કર્યુ છે જ. ઈશ્વરની સિદ્ધિ કરવા માટે પણ દોષરહિત પૂણ્ અનુમાન અમે આપ્યુ છે.
56 एष एव चावयविशेषो यदप शब्दार्थसम्बन्धव्यवहारस्तवानादिर्मम तु जगत्सर्गात् प्रभृति प्रवृत्त इति । अद्य तु शब्दार्थसम्बन्धव्युत्पत्ती तुल्य एवावयोः पन्याः । तत्रापि वयं विशेपो यत्तव शक्तिपर्यन्ता व्युत्पत्तिर्मम तु तद्वर्जमिति । तथा चेयमियती व्युत्पत्तिः लोके दृश्यते यदयमस्य वाच्योऽयमस्य वाचक इति, न पुनः शक्तिपर्यन्ता व्युत्पत्तिरस्ति । तथा हि यत्र शृङ्गग्राहिकया शब्दमर्थं च निर्दिश्य सम्बन्धः क्रियते तत्रेयन्तमेवैनं क्रियमाणं पश्यामः -अयमस्य वाच्योऽयमस्य वाचक इति । यत्रापि च वृद्धेभ्यो व्यवहरमाणेभ्यो व्युत्पद्यते तत्रापीयदेवासी जानाति अयमर्थः अतः शब्दादनेन प्रतिपन्न इति, न स्वन्याऽस्य काचिच्छक्तिरस्तीति । इत्यैव च व्युत्पत्त्या शब्दादर्थप्रत्ययोपपत्तेरस्याश्चापरिहार्यत्वादधिककल्पनाबीजाभावाच्च न नित्यः शब्दार्थसम्बन्धः । अत एव च 'सम्बन्धस्त्रिप्रमाणकः '
[लोकवा. सम्ब. परिहार. १४१] यत् त्वयोच्यते तदस्माभिर्न मृष्यते । 'शब्द