________________
વિવિધ વિષય વિચારમાળા ભાગ-૮ એ છ પ્રકારે કહેલી છે. તેમાં તે પર્યાપ્તિઓ એકેંદ્રિયને ચાર, વિકલેંદ્રિયને (બેઇંદ્રિય, તે ઇંદ્રિય ચૌરિદ્રિય, પાંચ, અને પંચેદ્રિય જીવને અનુક્રમે બધી હોય છે.
પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ, એ પાંચે એકેંદ્રિય સ્થાવર કહેવાય છે.
તેઓમાં પહેલા ચાર છે તે સૂક્ષ્મ અને બાદર એવા બે પ્રકારના છે, અને વનસ્પતિ પ્રત્યેક અને સાધારણ એવા બે પ્રકારના છે, અને વનસ્પતિ પ્રત્યેક અને સાધારણ, એવા બે ભેદવાળી કહેલી છે, તેમાં પણ સાધારણ વનસ્પતિના સૂક્ષ્મ અને બાદરબે ભેદ છે.
ત્રસ જીવો, બેઇંદ્રિ, ઇંદ્રિ, ચૌરિંદ્રિ અને પંચદ્રિ એવા ચાર પ્રકારના છે.
તેમાં પંચેન્દ્રિયના સંજ્ઞી અને અસંજ્ઞી એવા બે ભેદ છે.
જેઓ મન અને પ્રાણ પ્રવર્તન કરી, શિક્ષા ઉપદેશ અને આલાપન જાણે છે, તે સંજ્ઞી કહેવાય છે. અને તેઓથી જે વિપરીત હોય છે, તે અસંજ્ઞી કહેવાય છે. | સ્પર્શ, રસ પ્રાણ, ચક્ષુ, શ્રોત, એ પાંચ ઇંદ્રિયો છે, અને તેઓના અનુક્રમે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, રૂપ, શબ્દ એ વિષયો છે. બેઇંદ્રિય જીવોમાં કૃમિ, શંખ, ગંડોળા, જળો, કીડીઓ વિગેરે વિવિધ આકૃતિવાળા પ્રાણીઓ છે.
જૂ. માંકડ, મંકોડા અને લીખ વિગેરેને, તે ઇંદ્રિય જીવો, કથન કરેલા છે.
પતંગીઆ, માખી, ભમરા, ડાંસ, વિગેરેને ચૌરિંદ્રય જીવોમાં ગયા છે.
જળચારી, સ્થળચારી અને આકાશચારી તિર્યંચો, તેમજ નારકી, મનુષ્યો, દેવતા એ સર્વેને પંચેંદ્રિય જીવો કહેલા છે.
એ પ્રકારે સર્વ જીવોના આયુષ્યનો ક્ષય કરવો, તેઓને દુઃખ
૭૪
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
