________________
રાણકપુરની પંચતીર્થી
ત્રણ માળ સુધી ઊંચા છે અને એ જ સમૂહના બીજા ઘૂમટેથી ઊંચે જાય છે. આવા મધ્યના ઘૂમટોમાંને એક જે મુખ્ય દ્વારની સામે છે તેને અંદર અને ઉપર એમ બેવડા ઘૂમટો છે, જેને આધાર ૧૬ સ્તંભ ઉપર રહેલ છે. - પૂર્વ અને પશ્ચિમ દ્વારની પ્રતેલી-શંગારકીના મંડયમાં મૂળ મંદિરના પ્રભુની બરાબર સમ્મુખ ગજારૂઢ માતા મરુદેવાની પ્રતિમા છે. દક્ષિણ દ્વારની પ્રતેલી ઉપરના મંડપમાં એક વેદિકા ઉપર એક ગૃહસ્થ મૂર્તિ છે. તેના ઉપર સં. ૧૭૨૩ ને લેખ છે. ઉત્તર દ્વારની પ્રતોલી ઉપરના મંડપમાં સહસ્ત્રકૂટ સ્તંભની અપૂર્ણ રચના છે, જેને “રાણક સ્તંભ પણ કહે છે, આની અપૂર્ણ રચના વિશે એવી દંતકથા પ્રચલિત છે કે, રાણા કુંભાએ ધરણશાહનું અનુકરણ કરવા માટે આ સ્તંભ બનાવવાની શરૂઆત કરેલી પરંતુ એવું ન બની શક્યો, પરિણામે એ સ્તંભ અધૂરો જ રહી ગયે. આ સ્તંભની વચ્ચે વચ્ચેની નાની પટ્ટી ઉપર લાંબા લેખે છે, જે સેળમી શતાબ્દીના છે અને ભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિઓના છે.
ચારે બાજુએ ફરતી ૮૦ દેવકુલિકાઓ પૈકી ૭૬ તે એકસરખી નાની અને શિખરબંધી છે. આમાંથી ચાર દેવકુલિકાઓ મેટી છે. અને દરેકની આગળ એકેક રંગમંડપ છે. ચાર દિશામાં રહેલા ચાર મહાધર પ્રાસાદ દેરાસરોને ગણતાં કુલ ૮૪ દેવકુલિકાઓ છે. તેની આગળના ભાગમાં વૈવિધ્યભરી મને હર કેરણું કરેલી છે, દેરીઓ ઉપરના લેખેથી જણાય છે કે, ધરણશાહ પછી જુદી જુદી વ્યક્તિઓએ મળીને દેરીઓ બનાવી છે, એ વિશે થોડીક વિગત આ પ્રમાણે છે:
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
