Bharatiya Abhilekh Vidya

SR No.: 005401
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad G Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1973
Total Pages: 470
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 231

૨૦૦
ભારતીય અભિલેખવિદ્યા લક્ષ્મણસેન સંવત
આ સંવત બંગાળા, દક્ષિણ બિહાર અને મિથિલા(ઉત્તર બિહાર)માં પ્રચલિત હતો ને હાલ મિથિલામાં થેડા પ્રમાણમાં ચાલુ રહ્યો છે.
આ સંવતને લક્ષ્મણ સંવત” કે “લ.સં.' કહે છે. આ સંવત બંગાળાના સેન વંશના રાજા લક્ષ્મણુસેન સાથે સંકળાયેલું છે. એ રાજા લગભગ ઈ. સ. ૧૧૩૯ થી ૧૨૦૬ સુધી રાજ્ય કરતો હતો.
આ સંવતના આરંભિક લેખ વર્ષ ૫૧ ૭૪, અને ૮૩ના છે ને એ બધા લેખ દક્ષિણ બિહારના ગયા પ્રદેશમાં મળ્યા છે.પ૩ એમાંના વર્ષ ૭૪ ની મિતિ સાથે આપેલે વાર ઈ. સ. ૧૨૫૩માં બંધ બેસે છે. આથી આ સંવતનાં વર્ષ શરૂઆતમાં ઈ. સ. ૧૧૭૯ ના અરસામાં લક્ષ્મણસેનના રાજ્યારોહણથી ગણાતાં હોવાનું સ્પષ્ટ થાય છે.૫૪
પરંતુ અબુલ ફઝલ (૧૬મી સદી) “અકબરનામામાં જણાવે છે કે લ. સં. ૪૬૫=શ. સં. ૧૫૦૬=વિ. સ. ૧૯૪૧ છે. “સ્મૃતિતત્ત્વામૃત' (૧૭મી સદીમાં લ. સં. ૫૦૫= શ. સં. ૧૫૪૬ જણાવ્યું છે. “નરપતિજયચર્યાટીકા'(૧૭મી સદી'માં પપ લ. સં. ૪૯૪= શ. સ. ૧૫૩૬ આપ્યું છે. આ સર્વ સમીકરણ પરથી લક્ષ્મણસેન સંવત અને શક સંવત વચ્ચે ૧૦૪૧ વર્ષનું અંતર હોવાનું માલૂમ પડે છે." આ હિસાબે લ. સં. અને ઈ. સ. વચ્ચે ૧૧૧ વર્ષનું અંતર આવે.
પરંતુ મિથિલામાં આ સંવત શક વર્ષ ૧૦૨૮(ઈ. સ. ૧૧૬)માં શરૂ થયેલો ગણાયે એવા ઉલ્લેખ મળે છે.પ૭ મિથિલાનાં વર્તમાન પંચાંગમાં લ. સં. ૧=શ. સં. ૧૦૨૬-૨૭, ૧૦૨૭-૨૮, ૧૦૨૯-૩૦ કે ૧૩૦-૩૧ એમ જુદી જુદી રીતે ગણાય છે. અર્થાત હાલ એ સંવત ઈ. સ. ૧૧૦૪ થી ૧૧૦૯ દરમ્યાન શરૂ થયું મનાય છે.પ૮ આમ આ સંવત આગળ જતાં ઈ. સ. ૧૧૦૪ –૧૧૧૮ દરમ્યાન શરૂ થયું ગણાય. ઉત્તર મધ્યકાલીન લેખમાં આવેલી મિતિએના આધારે એ ઈ. સ. ૧૧૦૮ અને ૧૧૧૯ની વચ્ચે શરૂ થયું હોવાનું માલૂમ પડે છે.૫૯ પરંતુ લમણસેનનું રાજ્યારેહણ તો વાસ્તવમાં ઈ. સ. ૧૧૭૯ જેટલા મેડા વર્ષમાં થયેલું છે. આમ આ સંવતના આરંભકાલની બાબતમાં ઘણો ગોટાળા થયો છે.
લક્ષ્મણસેને કે સેન વંશના કેઈ રાજાએ ખરેખર આવો સંવત શરૂ કર્યો નહોતો. પરંતુ બખત્યાર ખલજીએ ઈ. સ. ૧૨૦૦ ના અરસામાં લક્ષ્મણસેનને