________________
દર્શનવિદ્યાઓ છેવટે માણસને પોતાનું સ્વરૂપ વિચારવા અને તેને અનુભવવા પ્રેરે છે. આ પ્રેરણા મનુષ્યને વિશ્વ સાથેના તેમજ. ઈતર પ્રાણજીવન સાથેના તેના સંબંધ વિશે વિચાર કરવામાં મદદ કરે છે. આ વિચારમાંથી મનુષ્યનું રૂપાન્તર થાય છે. તેનું જીવન માત્ર સ્થૂળલક્ષી મટી સક્ષ્મલક્ષી અને સર્વલક્ષી થવાની દિશામાં વળે છે, જેને લીધે તે વ્યક્તિરૂપે જુદો દેખાવા છતાં તાત્ત્વિક રીતે સર્વમાં આત્મૌપમ્પની અથવા તે અભેદની દૃષ્ટિ કેળવે છે. આ દષ્ટિ જ માનવતાનું સાય છે અને એજ ચરિત્રનિર્માણને પાયે છે. જ્યાં દર્શનવિદ્યાને લીધે ખરેખર દાર્શનિક દૃષ્ટિ યા પરા વિદ્યાને સ્પર્શ થયે ત્યાં જીવનનું ઉર્વીકરણ અવશ્યભાવી છે. એ ઉર્ધ્વીકરણ સિદ્ધ કરવાનો પ્રયત્ન એ જ અધ્યાત્મયોગ યા યોગવિદ્યા.
ભારતીય તત્ત્વવિદ્યા એ માત્ર તત્ત્વના નિરૂપણમાં કૃતાર્થ નથી થઈ એણે તે મુખ્યપણે અધ્યાત્મયોગ યા યોગવિદ્યાનો માર્ગ ખેડવાની ભૂમિકા જ પૂરી પાડી છે. જે આ યોગમાર્ગનો વિચાર અને તે વિશેના શાસ્ત્રોમાં નેધાયેલ તેમજ પરંપરાઓમાં પ્રચલિત અનુભવ છોડી દેવામાં આવે તે પછી ભારતીય દર્શનવિદ્યામાં કાંઇ છવાતુભૂત તત્ત્વ રહેવા પામતું નથી.
દર્શનવિદ્યાનો અંતિમ પ્રશ્ન તે આત્મત્ત્વ ને પરમાત્મતત્ત્વની વિચારણ, એ છે. આ વિચારણે અનેક યુગમાં અનેક વ્યક્તિઓએ કરી છે. પણ તે બધાની રીતિ એકસરખી જ નથી રહી. જેમ ઉપર સૂચવાયું તેમ માણસ પહેલવહેલાં બાહ્ય જગતને જુએ છે. અર્થાત પિતાના દેહને જ “અંતિમ છું, એમ માની પ્રવર્તે છે. આમાંથી તે ઊડે ઊતરે ત્યારે તેને સમજાય છે કે દેહ, ઈદ્રિય પ્રાણુ અને મન આદિથી પણ પર એવું કાંઈક સ્વાનુભવી તત્ત્વ છે જે ખરી રીતે હું છું. એ માત્ર ઈદ્રિયગમ્ય પણું નથી, એથીય
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
