________________
૨૫૩
ખેશી સેન, ઉપર જણાવ્યુ` તેમ, એક ગુજરાતી મંડળીને પોતાના ક્ામ ઉપર ચાલી રહેલુ શોધનકાર્ય, જુદા જુદા - નમૂનાઓ દેખાડીને, સમજાવતા હતા, તેમાં અમે પણ સામેલ થયાં. વિજ્ઞાન અને તેમાં પણ તેની આ શાખાનું અમને કશું જ્ઞાન ન મળે. તેથી તેમને પૂરી રીતે સમજવું અમારા માટે શકય નહેાતુ; એમ છતાં તેમની શેાધનાં, ઉપર જણાવ્યાં છે તેમાંનાં, કેટલાંક નક્કર પરિણામે ત્યાં પ્રત્યક્ષ રૂપે જોતાં તેઓ વિજ્ઞાન દ્વારા દેશની મેટી સેવા કરી રહ્યા છે એમ અમને લાગ્યું.
તેમણે પોતાના આ પ્રકારના સશોધનકાય માટે કલકત્તા છેડીને આલ્મેારા શા માટે પસંદ કર્યું, તેના ખુલાસા કરતાં જણાવ્યું કે આમેરાનાં હવામાન એવાં છે કે અહીં બારે માસ એકસરખું કામ થઈ શકે છે. આભેારા હિમાલયમાં હોવા છતાં તેની ઊંચાઈ બહુ નથી. શિયાળામાં અહી ભાગ્યે જ બરફ પડે છે. એટલે વધારે ઊંચા પ્રદેશાના પ્રમાણમાં અહીં ઠંડી સુસઘ હાય છે; ઉનાળામાં પણ બહુ ગરમી પડતી નથી અને ચોમાસું પણ માપસરનું હોય છે. વળી, અહી' વનસ્પતિ અને ધાન્ય તથા કાળાને લગતી રીસ-સંશાધનનાં જે પરિણામેા આવે છે તે નીચેના સપાટ પ્રદેશેામાં નીપજતી વનસ્પતિ વગેરેને લાગુ પડે છે. આમ અન્ને રીતે આસ્મેારા અમને વધારે અનુકૂળ માલૂમ પડયુ છે.’
પોતાના સંશોધનકાર્ય માં સતત નિમગ્ન વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી કેવા હાય એ જેને જોવું હાય તેણે એશી સેનનાં દન કરવાં. જેતે રાજકારણ, સત્તા, પ્રતિષ્ઠા, ભાગ–વિલાસ કે ધનસંગ્રહની કશી જ પડી . ન હાય, પણ એકમાંથી ખીચ્છ અને તેમાંથી ત્રીજી શેાધ–એમ ભૌતિક સૃષ્ટિનાં ગૂઢ રહસ્યા ઉકેલવા પાછળ જ જેનું મન અવિરતપણે લાગેલું હોય અને એ રીતે મર્યાદિત ક્ષેત્રમાં પણ સત્યની શેાધ એ
Jain Education International For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
