________________
દર્શન અને જીવન
જીવન સાથે દર્શનના શા સંબંધ છે અને તેને વિકાસક્રમ કેવા છે એ ભાવને દર્શાવતા કઠોપનિષદમાં એક મ`ત્ર છે. આ મંત્ર કહે છે કે સ્વત:સિદ્ધ એવા જીવાત્માની નેત્ર વગેરે ઇન્દ્રિયા બહિર્મુખ પ્રવૃત્તિ કરવાના સ્વભાવવાળી રચાયેલી છે. તેથી તે જીવાત્મા ઇન્દ્રિયા દ્વારા પ્રથમ પ્રથમ બાથરૂપાદિ વિષયાને જ જાણે છે, પણ અન્તરાત્માને –પોતાના આંતરિક સ્વરૂપને-તે જીવાત્મા જાણતા નથી. આમ છતાં કોઈ કાઈ ધીરધારી વ્યક્તિ એવી હોય છે કે જે અમૃતત્વ અર્થાત પોતાના આંતરિક અને પારમાર્થિક સ્વરૂપને જાણવા અને પામવા ઇચ્છતી હાય છે. તેથી તે એ બહિર્મુખ ઇન્દ્રિય દ્દારાને આવૃત કરે છે. અર્થાત્ એ દ્વારાને અંતર્મુખ બનાવી પોતાના સ્વરૂપદર્શન તરફ વાળે છે. જ્યારે આમ કરે છે ત્યારે તે વ્યક્તિને અંતરાત્માનું ક્ષણુ એટલે દર્શીન સિદ્ધ થવા પામે છે.
·
દ નવિદ્યાનું પ્રભવસ્થાન માનવ છે. પણ મનુષ્યને પોતાના ખરા સ્વરૂપને દન એકાએક ન થતાં ક્રમે ક્રમે જ થાય છે, જેમ શિશુ “ઉંમર વધવા સાથે જ ક્રમે ક્રમે જ્ઞાન અને અનુભવની વૃદ્ધિ કરતું જાય છે તેમ માનવજાતિનું છે. ઇન્દ્રિયાની સહુજ રચના જ એવી છે કે તે મનુષ્યને પણ તર પ્રાણીઓની જેમ પ્રથમ બાહ્ય વિશ્વના
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
