________________
૧૦૮
વિજ્ઞાનને સમીપમાં રાખીને તારવે છે. મનુષ્ય-સમાજને ઉત્તરોત્તર કેમ વિકાસ થયો, ઓજાર અને ખેતીની શોધથી માંડીને આજની અરેપ્લેન, રેડિયો સુધીની શોધ કેમ થઈ, કેવળ જંગલી દશામાંથી અત્યારની જટિલ સમાજરચના કેમ ઊભી થવા પામી અને સ્થૂળ વિચારદશામાંથી નીતિ, ધર્મ અને અધ્યાત્મના સૂક્ષ્મ વિચારીને કેમ વિકાસ થયો તેનું ઉપલબ્ધ સાધન વડે સંશોધન કરવું તે કાર્ય ઇતિહાસનું છે. આ રીતે વિચારતાં કોઈ પણ સમાજરચના અનાદિ સિદ્ધ હોઈ ન શકે. કોઈ પણ એક જ વ્યક્તિના કથનમાં કે એક જ ગ્રંથની ઘટનામાં સર્વ સત્યોને સમાવેશ થઈ ન શકે. કોઈ પણ ગ્રંથ કે ભાષામાં અવતરેલું સૂત્ર “અનાદિ હોઈ ન શકે. શોધની પાછળ શોધ જન્મે છે, વિચારની પાછળ વિચાર વિકસે છે અને જૂના શાસ્ત્રની પાછળ નવાં શાસ્ત્રો રચાય છે. સમાજની પરિસ્થિતિમાં ફેરફાર થતા જ ચાલે છે અને તે સાથે સમાજના પ્રશ્નો પણ રૂપાન્તર પામતા જ રહે છે. અને તેનાં સમાધાને કાળે કાળે નવાં સરજાતાં રહે છે. સમયે સમયે મહાન જ્યોતિર્ધરો જન્મે છે અને પ્રજામાનસને નવા પ્રકાશથી અજવાળે છે. આવા જ્યોતિર્ધર પુરુષો અવતાર, તીર્થકર, બુદ્ધ, ક્રાઈસ્ટ કે પયગંબરના નામે ઓળખાય છે. આવા મહાપુ સર્વ એક જ કોટિના હોય છે એમ નથી હોતું. તેમને દરેકનો પરિપાક આત્મીય વર્ચસ્વ અને જે જે દેશકાળમાં તેઓ ઉત્પન્ન થયા હોય છે તે તે દેશકાળના ત્યાં સુધીના ખેડાણ ઉપર આધાર રાખે છે. પણ તેવા દરેક તિર્ધર મહાપુરુષનું સામાન્ય કાર્ય જનતાને અસત્યમાંથી સત્ય તરફ, તમભૂમાંથી જ્યોતિ તરફ લઈ જવાનું હોય છે. તેઓ કાન્તદશ હોય છે. ભૂતકાળને સર્વ અનુભવ તેમની પ્રજ્ઞામાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. ભવિષ્યકાળના અભેદ્ય પ્રદેશને તેમની દૃષ્ટિ વધી શકે છે અને તે કાન્તદર્શનના યોગે વર્તમાનમાં વિચરતી જનતાને પરમ સત્યોના બોધપાઠ આપે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org