Page Text
________________
સન્મતિપ્રકરણ કાડ-૩ – ગાથા-૩-૪
૨૨૧ ઇત્યાદિ સમાન આકારપણે સમન્વયાત્મક એટલે કે દ્રવ્યાન્તરની સાથે અપેક્ષા વાળું જે વચન છે. તે પણ પ્રતીત્ય વચન છે. રંગ-બેરંગી, નાની-મોટી, જાડી-પાતળી તથા શાબલેય બાહુલેય આદિ નામવાળી અનેક ગાયોમાં “આ પણ ગાય છે. આ પણ ગાય છે.” ઇત્યાદિ સમાનતાસૂચક જે વચનવ્યવહાર છે તે સઘળો તિર્યગ્સામાન્ય સ્વરૂપે પ્રતીત્યવચન કહેવાય છે.
બધા જ ઘટ, અને બધી જ ગાયો પર્યાયથી સમાન છે એટલે અભિન્ન છે. પણ દ્રવ્યથી ભિન્ન ભિન્ન છે. જ્યારે એક જ સોનાદ્રવ્યમાંથી બનાવેલા કડા-કુંડલ અને કેયુર આદિ આભૂષણો દ્રવ્યથી અભિન્ન છે. પણ પર્યાયથી ભિન્ન ભિન્ન છે. બાલ્યાવસ્થાયુવાવસ્થા અને વૃદ્ધાવસ્થામાં વર્તતું જીવદ્રવ્ય દ્રવ્યપણે અભિન્ન છે. પર્યાયપણે ભિન્ન ભિન્ન છે. આ રીતે ઉર્ધ્વતાસામાન્યરૂપે અને તિર્યસામાન્યરૂપે જે અભેદ પ્રવર્તે છે તે સઘળો અભેદ, ભેદસાપેક્ષ જ પ્રવર્તે છે. તેને લક્ષ્યમાં રાખીને વર્તતો જે સાપેક્ષ વચનવ્યવહાર છે તે સઘળો પ્રતીત્ય વચનવ્યવહાર કહેવાય છે. સ્યાદ્વાદયુક્ત વાણીને પ્રતીત્ય વચન કહેવાય છે. આ જ સર્વજ્ઞ વચન છે. આHવચન છે. આનાથી જરા પણ ફેરફારવાળું ઈતરવચન તે ઈતરનું (અર્થાત્ અનાત પુરૂષનું) વચન છે.
ટીકામાં કહ્યું છે કે - દ્રવ્ય = ચેતના વેતન, યથા તારિર્થપ્રદરૂપતય પદાદ્વિરૂપतया वा परिणतं वर्तमानसमये तथैव अस्ति । विगतभविष्यभिद्भिस्तु पर्यायैर्भजना = कथञ्चितैस्तस्यैकत्वम्, विभजना = विगतभजना = विगतभविष्यद्भ्यां न सर्वथैकत्वमिति कथं तत्प्रतिपादकवचनस्याप्रतीत्यवचनतेति भावः ।
ઉર્ધ્વતાસામાન્ય અને તિર્યસામાન્યનું લક્ષણ પૂજ્યપાદ ઉપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મીશ્રીએ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના રાસમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે -
उरधता सामान्य शक्ति ते, पूरव अपर गुण करती रे । पिंड कुशूलादिक आकारि, जिम माटी अणफिरती रे ॥
વિનવા રંગરું મનડું ઘરડું | ૨-૪ | भिन्न विगतिमां रुप एक जे, द्रव्यशक्ति जगि दाखई रे । ते तिर्यक्सामान्य कहिजइ, जिम घट घट पण राखइ रे ॥
जिनवाणी रंगइ मनइ धरइं ॥२-५ ॥ તથા પૂજ્યપાદ શ્રી વાદિદેવસૂરિજી મહારાજશ્રીએ પ્રમાણનયતત્ત્વ લોકાલંકારમાં પંચમ પરિચ્છદમાં પણ આ લક્ષણો જણાવ્યાં છે. તે ૩-૪ ||
જગતના તમામ પદાર્થો પોતાના સ્વરૂપે અસ્તિસ્વરૂપ છે અને પરસ્વરૂપે નાસ્તિસ્વરૂપ છે આમ અસ્તિ-નાસ્તિ ઉભયાત્મક છે પણ એકાત્તે કોઈ પણ એકસ્વરૂપ (અસ્તિ કે નાસ્તિ) નથી. તે હવે સમજાવે છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005361 |
| Book Title | Sanmati Prakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhirajlal D Mehta |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 434 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |