Page Text
________________
૧૧૮
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૩૦ निबन्धनश्च, तत्र अर्थगतस्तु विभागः अभिन्नः सङ्ग्रहव्यवहारऋजुसूत्रार्थप्रधाननयविषयोऽर्थपर्यायोऽभिन्नः, असदद्रव्यातीतानागतव्यवच्छिन्नाभिन्नार्थपर्यायरूपत्वात् तद्विषया नया अपि, 'अर्थगतो विभागोऽभिन्नः' इत्युच्यते । भाज्यो व्यञ्जनविकल्प इति विकल्पितः शब्दपर्यायो भिन्नः अभिन्नः च, अनेकाभिधान एकः, एकाभिधानश्चैकः इति कृत्वा, समानलिङ्गसङ्ख्याकालादिरनेकशब्दो 'घटः' ‘ટ’ ‘ન્મ:' રૂત્યાવિશ વાર્થ વૃતિ શબ્દનાઃ સમરૂઢતુ મિશ્રામઘેય ઘટશબ્દો, મિત્રप्रवृत्तिनिमित्तत्वात् रूपरसादिशब्दवत् इत्येकार्थ एकशब्द इति मन्यते एवंभूतस्तु चेष्टासमय एव घटो 'घट'शब्दवाच्यः अन्यथाऽतिप्रसङ्गात्, तदेवम् अभिनोऽर्थो वाच्योऽस्येत्यभिन्नार्थो घटशब्द इति
પાર/રૂપા ટીકાર્ય :
જ પુનર્વિમા તિ ચિત્તે વળી, તે વિભાગ=પૂર્વ ગાથામાં કહ્યું એ વિભાગ, સમાસથી સંક્ષેપથી, વ્યંજનનિયત છે શબ્દનય સાથે નિબંધનવાળો છે શબ્દનય સાથે સંબંધવાળો છે. અને અર્થનિયત છેઃઅર્થનય સાથે નિબંધનવાળો છેઃઅર્થાય સાથે સંબંધવાળો છે. ત્યાં વ્યંજતનિયત અને અર્થનિયત એમ બે વિભાગમાં, વળી અર્થગત વિભાગ અભિન્ન છે=સંગ્રહ-વ્યવહાર-ઋજુસૂત્રરૂપ અર્થપ્રધાન નયનો વિષય એવો અર્થપર્યાય અભિન્ન છે.
કેમ અભિન્ન છે ? તેમાં યુક્તિ બતાવે છે –
અસથી વ્યવચ્છિન્ન, અદ્રવ્યથી વ્યવચ્છિન્ન અને અતીત-અનાગતથી વ્યવચ્છિન્ન એવા અભિષાર્થ પર્યાયરૂપપણું હોવાથી તેના વિષયવાળા નયો પણ અભિન્ન છે, તેથી અર્થગત વિભાગ અભિન્ન છે એ પ્રમાણે કહેવાય છે.
વ્યંજનવિકલ્પ ભાજય છે. એથી વિકલ્પિત એવો શબ્દપર્યાય ભિન્ન અને અભિન્ન છે. વિકલ્પિત એવો શબ્દપર્યાય ભિન્ન કેમ છે ? તે શબ્દનયથી બતાવે છે –
અનેક અભિધાન છે જેને તે એક છેeઘટ-કુંભ આદિ અનેક અભિધાન છે જેને એવી ઘટરૂપ વસ્તુ એક છે, જેથી કરીને, વિકલ્પિત એવો શબ્દપર્યાય ભિન્ન છે એમ અવય છે. હવે વિકલ્પિત શબ્દપર્યાય અભિન્ન કેમ છે ? તે સમભિરૂઢનયથી બતાવે છે –
એક અભિધાન છે જેને તે એક છે=સમભિરૂઢનયના મતે ઘટ અને કુંભનો પરસ્પર ભેદ છે. તેથી ઘટ અભિધાનવાળી વસ્તુ ઘટરૂપ એક જ છે, અનેક નથી, માટે અભેદ છે. એથી કરીને (વિકલ્પિત એવો શબ્દપર્યાય અભિન્ન છે એમ અવય છે.) શબ્દનય અને સમભિરૂઢનયથી શું પ્રાપ્ત થાય છે ? તે ક્રમસર બતાવે છે – સમાવલિંગક, સમાન સંખ્યાવાળા અને સમાન કાલ આદિવાળા ઘટ, કુટ, કુંભ ઈત્યાદિ અનેક
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005359 |
| Book Title | Sammati Tark Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 Mb |