Page Text
________________
ચિત્ત પ્રસન્નતા સાધવામાં આવે તો મન શાંત થઈ જાય અને મન શાંત થતાં શ્વાસ શાંત થઈ જાય. સાધક ગમે ત્યાંથી શરૂ કરે, ગમે તે કડી પકડે પણ છેવટે તે આવીને મહાપથમાં મળી જાય છે. ભગવાન મહાવીરે આત્માને જોવાની વાત કરી - વૃત્તિ નિરીક્ષણની વાત કરી. તો બીજીબાજુ કેટલાક ધર્મપુરુષોએ શ્વાસને જોવાની વાત કરી. કોઈએ આસન સિદ્ધ કરવાની વાત કરી. કોઈએ ઈશ્વરના સાક્ષાત્કારની વાત કરી તેની સાથે તદ્રુપ થઈ જવાની વાત કરી. આ બધાય સાધનાના વિવિધ માર્ગો છે. મૂળ વાત અંતરમાં પડેલી શક્તિઓને ઓળખવાની, તેનું પૂર્ણ જાગરણ કરવાની અને તેનો ઉત્તમ રીતે ઉપયોગ કરવાની છે. આત્મદર્શન પણ છેવટે શું છે ? જો આપણે સાધનાની નિષ્પત્તિનો વિચાર કરીશું તો એ નિષ્કર્ષ ઉપર આવીને રહીશું કે મૂળ વાત તો છે આત્માની શક્તિઓથી પરિચિત થવાની, તેનો આવિષ્કાર કરવાની. જે વ્યક્તિ શ્વાસનું નિરીક્ષણ કરે છે તે છેવટે પોતાના અસ્તિત્વ તરફ જ વળે છે. જે આત્મદર્શન કરે છે તે પણ અસ્તિત્વના દર્શન પ્રતિ જાય છે. અસ્તિત્વની દિશા, આત્મા-મન અને શ્વાસ આ ત્રણેય સૂત્રો સાથે સંકળાયેલી છે. આ ત્રણમાંથી સાધક ગમે તેનો આશરો લે તો પણ તે જે ગંતવ્ય છે ત્યાં જ આવીને ઊભો રહેશે. કયો માર્ગ અપનાવવો તે સાધકની રૂચિનો અને ક્ષમતાનો પ્રશ્ન છે.
સાધના માટે જે યોગો મહત્તમ રીતે પ્રસ્તુત થાય છે એમાં હઠયોગ છે, રાજયોગ છે, જ્ઞાનયોગ છે, ભક્તિયોગ છે અને કર્મયોગ છે. આ પાંચેય માર્ગો આમ તો વિભિન્ન દેખાય છે પણ એમનું લક્ષ્ય તો લગભગ એક જ છે. એની નિષ્પત્તિ પણ એકસરખી કહી શકાય. હઠયોગમાં પ્રાણ અને અપાનની મહત્તા છે. આ યોગની સાધના કરીને પ્રાણવાયુ અને અપાનવાયુનું મિલન સાધવામાં આવે છે. “હ”નો અર્થ છે પ્રાણ; અને ઠ”નો અર્થ છે અપાન. આ બેનું મિલન એટલે સૂર્ય અને ચંદ્રનું મિલન. આ મિલન થતાં મનનો આત્મામાં વિલય થાય છે. રાજયોગમાં પ્રાણ અને અપાનને મહત્ત્વ આપવામાં આવતું નથી પણ એમાં મુખ્યતા મન અને આત્માની છે. એમાં મનોજ કરીને આત્મદર્શનની વાત છે. મન
– મહાવીરની સાધનાનો મર્મ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005328 |
| Book Title | Mahavirni Sadhnano Marm |
| Original Sutra Author | Chandrahas Trivedi |
| Author | |
| Publisher | Anekant Bharati Prakashan |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 198 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |