________________
કાયોત્સર્ગ અને આરોગ્ય
અધ્યાતમ જગતમાં અનેક પ્રયોગો આવિષ્કૃત થયા. તેમાં કાયોત્સર્ગ આધારભૂત પ્રયોગ છે. કાયોત્સર્ગ થવાથી બીજા પ્રયોગો સહજરૂપે સિદ્ધ થઈ જાય છે. તેના અભાવે કોઈપણ પ્રયોગ પૂર્ણ થતો નથી. તેથી કાયોત્સર્ગને અધ્યાત્મસાધનાની આધારશિલા ગણવામાં આવે છે. ધ્યાનના તમામ પ્રયોગો કાયોત્સર્ગથી શરૂ થાય છે.
કાયોત્સર્ગનો પ્રયોગ ખૂબ વ્યાપક છે. હઠયોગનો શબ્દ છે - શવાસન, મડદા જેવા થઈ જવું. જૈન યોગનો શબ્દ છે – કાયોત્સર્ગ. તેમાં મડદા જેવા થવાનું નથી, પરંતુ કાયાનો ઉત્સર્ગ કરવાનો છે. તેમાં શારીરિક પ્રવૃત્તિઓનું શિથિલીકરણ થાય છે. માત્ર શિથિલીકરણ જ નહિ, ચૈતન્ય પ્રત્યે જાગરૂકતા પણ થાય છે. કાયોત્સર્ગનું સૌથી મોટું સૂત્ર છે – મમત્વનું વિસર્જન. જ્યાં સુધી મમત્વની ગ્રંથિ પ્રબળ રહે છે ત્યાં સુધી અધ્યાત્મની સાધના પણ નથી થતી અને શારીરિક-માનસિક બીમારીઓ માટે ચોક્કસ પુષ્ટભૂમિ પણ તૈયાર રહે છે. શરીર કે મનની કોઈ પણ બીમારી કોઈ ગ્રંથિની પ્રબળતાને કારણે જ આવી શકે છે, ઉછે૨ પામી શકે છે અને પોતાનું આસન જમાવી શકે છે. મહત્વનું વિસર્જન એ સૌથી મોટી વાત છે. શરીર પ્રત્યે આપણી આસક્તિ ન રહે તો શરીર વધુ કામ આપે છે. શરીર પ્રત્યે આસક્તિ વધે છે ત્યારે ' પછી તે બીમારીઓને ઉત્તેજન આપવા લાગે છે. વિકસિત થાય છે અલ્ફા તરંગ
ભગવાન મહાવીરનું એક વચન ખૂબ મહત્ત્વપૂર્ણ છે – - કાયોત્સર્ગ તમામ દુઃખોનો મોક્ષ કરનાર છે, તમામ દુઃખોથી મુક્તિ
કરતા મહાપીનું આયણાય કે ૧૧
તિન કટ મિક
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
