________________
તવાખાન.
શરીર સમજવું. પૂર્વની યુક્તિ-પ્રયુતિથી આયતનેને પણ ક્ષણિક માનવામાં આવે છે. આથી અધિક બીજે કઈ પદાર્થ જગમાં છે જ નહિ. મુક્તિનું સ્વરૂપ પૂર્વે જણાવ્યું તે જ છે.
પ્રમાણે.. પ્રત્યક્ષ પ્રમr.
અવિસંવાદિ જે જ્ઞાન તે જ પ્રમાણુ કહેવાય, વિસંવાદિ જ્ઞાનને કદાપિ પ્રમાણ કહી શકાય નહિ. જે જ્ઞાનમાં અવિસંવાદપણું હોય તે જ જ્ઞાન અર્થની પ્રાપ્તિ કરાવવામાં સમર્થ થાય છે. બીજાં જ્ઞાને નિરર્થક છે. એ ૧ પ્રત્યક્ષ અને ૨ અનુમાન-એમ બે પ્રમાણે માનેલાં છે. જે જ્ઞાનમાં નામ, જાતિ વિગેરેની કાંઈ પણ કલ્પના થઈ શકે નહિ તે જ જ્ઞાનને પ્રત્યક્ષ પ્રમાણું કહેવામાં આવે છે. “આ દેવદત્ત છે” એ નામકલ્પના આ ગાય છે, “આ ક્ષત્રિય છે,"આ બ્રાહ્મણ છે, એ જાતિકલ્પના, “આ શુક્લ છે” એ ગુણકલ્પના “ આ દંડિ છે.” એ દ્રવ્યકલ્પના, “આ પાચક છે” એ ક્રિયાકલ્પના. ઈત્યાદિ કલ્પનાઓ બિલકુલ જ્યાં થઈ શકે નહિ, તે જ્ઞાનને પ્રત્યક્ષ કહેવામાં આવે છે. પદાર્થમાં શબ્દ નથી અથવા પદાર્થ પતે શબ્દરૂપ નથી. તે એમ જાણવું જોઈએ કે–પદાર્થના પ્રતિભાસમાં શબ્દને પ્રતિભાસ ન થાય એજ વાસ્તવિક છે. સ્થિર ઘટ, પટ વિગેરે બાહ્ય વસ્તુઓને ગ્રહણ કરાવવામાં સમર્થ સવિકલ્પજ્ઞાનને પ્રમાણરૂપે સ્વીકારવું તે વાસ્તવિક નથી, પરંતુ છીપ જેવાથી રૂપાનું ભાન અથવા દૂરથી દેરી
