________________
તત્ત્વાખ્યાન.
૩૯
માન્યતા પણ યુતિશૂન્ય હાવાથી ગ્રાહ્ય નથી. દરેક વાદિઆ નિઃસ કાચપણે આકાશને નિત્ય માને છે. તેની પશુ ઉત્પત્તિ માનવી અને જેનાથી ઉત્પત્તિ માનવી, તે શબ્દને જ આકાશના ગુણુ માનવા, આ કથન પ્રત્યક્ષવિરૂદ્ધ છે. કારણ કે— કારણ પાતેજ પાતાથી ઉત્પન્ન થયેલા કાર્યના ગુણ ખની જાય ’ એવી અપૂર્વ ઘટના સાંખ્ય સિવાયના બીજા કોઈ દ્દનમાં જોવામાં આવતી નથી. તેથી એવી અયુક્ત માન્યતાઓને બુદ્ધિશાલિ લેાકા કેવી રીતે માની શકે ?
"
‘ વાગ્ ૧, હસ્ત ૨, પાદ ૩, પાયુ ૪ અને ઉપસ્થ ૫. એ પાંચ ઇ‘દ્રિયા છે,’ એવી માન્યતા પણ યુકત નથી. કારણ કે— એવી રીતે ઇન્દ્રિયની કલ્પના કરવામાં આવે તેા તેની સખ્યાના બિલકુલ નિયમ રહેશે નહિ. દત વિગેરેને પણ ઇંદ્રિયા માનવાની ફરજ પડશે. દાંત પોતે ચાવીને અન્નાદિ વસ્તુ જીભને આપે નહિ તે તે કેવી રીતે સ્વાદ લઈ શકે ? તેથી અન્નાદિની ચ શુક્રિયામાં ઉપકારક દાંતને ઇંદ્રિય માનવાના પ્રસંગ આવશે. એષ્ઠ પણુ દાંતના ઉપઘાત ન થવામાં અને प વર્ગોદિ અક્ષરોને ઉચ્ચારવામાં સહાયક હોવાથી તેને પણ ઇંદ્રિયરૂપ માનવા જોઇએ. આંખની પાંપણ પણ આંખને ઉપઘાતથી રક્ષક હાવાથી ઇંદ્રિય માનવી જોઇએ. એવી રીતે જે કાઈ દ્વારા જે કાંઇ ક્રિયા કરવામાં આવે તે સર્વને ઇંદ્રિયરૂપ માનવામાં તેના નિયમ રહે નહિ. તેથી સદર્શનકારોની માન્યતા પ્રમાણે રૂપાદિ વિજ્ઞાનમાં કારણભૂતને ઇંદ્રિય સ્વીકારવી તે ઈષ્ટ છે, પરંતુ ક્રિયાની ઉત્પત્તિમાં કારણભૂતને ઇંદ્રિયનું નામ " આ
