________________
તત્વાખ્યાન.
તથા “અમૂર્ત ચિશકિતનું પ્રતિબિંબ બુદ્ધિતત્વમાં પડે છે એવું કથન પણ તત્વવિચારકેની વિચારણિમાં વિરૂદ્ધ ભાસે છે. કેમકે પ્રતિબિંબનું પડવું જ્યાં જ્યાં જેવામાં આવ્યું છે, ત્યાં ત્યાં મૂર્ત વસ્તુમાં મૂર્ત વસ્તુનું જ હોય છે. જેમ મૂર્ણ ચંદ્ર, સૂર્યાદિનું પ્રતિબિંબ મૂર્ત જલમાં જોવામાં આવે છે. આવી જ રીતે સર્વત્ર જોવાય છે. તેથી વિપરીત અમૂર્ત વસ્તુનું પ્રતિબિંબ અમૂર્ત વસ્તુમાં પડે છે, એ કથન બુદ્ધિમાનેને અમાન્ય છે. જ્યાં સુધી મૂર્ત પરિણામ ન થાય, ત્યાં સુધી પ્રતિબિંબ ન પડે અને “ચિશકિત મૂર્ત છે” એવું તે કહી શકાય તેમ નથી. ચિશક્તિમાં મૂર્ત પણું પ્રત્યક્ષ વિરૂદ્ધ છે. “માતા વધ્યા સમાન ન્યાયની તુલના જેવું બને છે. પ્રસવ ધર્મવાળી સ્ત્રીને જ “માતા” શબ્દથી કહેવામાં આવે છે. અને એથી વિપરીત સ્વભાવવાળી સ્ત્રીને વધ્યા કહેવામાં આવે છે. જે વ્યક્તિમાં માતૃપદને વ્યવહાર કરવામાં આવે તેને અવશ્ય પુત્ર હોવો જોઈએ. કારણ કે પુત્ર વિના માતા કહી શકાય નહિ. અને “માતા”ના પદથી વિભૂષિત થએલી સ્ત્રીને વધ્યા કહેવી જેમ વિરૂદ્ધ છે, તેમજ સ્વપરને બંધ કરાવનારી શકિતને ચિશકિત અને તેથી વિપરીતને જડ કહેવામાં આવે છે. છતાં ચિશકિત પણ કહેવી અને તેને સ્વપરને બધ કરાવવામાં અસમર્થ માનવી, એ (માતા વધ્યા ન્યાયની જેમ) પ્રત્યક્ષવિરૂદ્ધ છે.
જ્યાં સુધી ચિશક્તિ સ્વસ્વરૂપને ત્યાગ કરી પરિણમાન્તરને પ્રાપ્ત ન કરે, ત્યાં સુધી તેમાં સુખ-દુઃખાદિને
