________________
તત્ત્વાખ્યાન.
અસ્થિ, રૂધિર, અને ઘાસ ઈત્યાદિ વસ્તુઓથી પણ સુવર્ણ, હીરા, માણેક, રત્ન વિગેરે વસ્તુની ઉત્પત્તિ થવી જોઈએ. પરંતુ જ્યારે એવી ઉત્પત્તિ આપણે જોતા નથી, ત્યારે સત્કાર્યવાદ જરૂર સ્વીકારે જોઈએ.
આવી જ રીતે તેઓ કેવળ દ્રવ્યને જ પદાર્થરૂપે સ્વીકારે છે. તેથી ભિન્ન ઉત્પાદ વિનાશયુક્ત પર્યાયને માનતા નથી.
વિપર્યયની માન્યતા. અવિદ્યા ૧, અસ્મિતા ૨, રાગ ૩, દ્વષ૪, અને અભિનિવેશ ૫: આ પાંચને તેઓ વિપર્યયરૂપ માને છે. દુઃખમાં સુખની બુદ્ધિ, અનિત્યમાં નિત્યપણાની બુદ્ધિ, અને અનાત્મતામાં આમપણાની બુદ્ધિ તે અવિદ્યા ગણાય છે. શક્તિ પુરૂષ અને દર્શનશક્તિ એટલે રજોગુણ તથા તમે ગુણથી
આવૃત થએલો સાત્ત્વિક પરિણામ. એમાંથી ચિતન્ય સ્વરૂપ દશક્તિ અને જડવરૂપ દર્શનશક્તિ એ બન્ને પરસ્પર ભિન્ન છે. છતાં તેમાં એક્યનું અભિમાન કરવું, તે અસ્મિતારૂપ વિપર્યય છે. ૨. સુખાશય, તે રાગરૂપ વિપર્યય ૩ દુઃખાશય તે દ્વેષરૂપ વિપર્યય ૪. શરીર, વિષયાદિકથી મારે કદાપિ વિયોગ ન થાઓ એવા પ્રકારના વિચારને અભિનિવેશરૂપ વિપર્યય કહેવામાં આવે છે ૫. पांचवृत्तिओ.
અંતઃકરણની વૃત્તિ પ્રમાણ ૧, વિપર્યય ૨. વિકલ્પ ૩,
