________________
३०
તત્ત્વાખ્યાન.
સૂર્યાકિના ગમનને માટે અનુમાન માંધવું તે, જો કે આકાશમાં સૂર્યનું ગમન નેત્રથી સ્પષ્ટ જોવામાં આવતુ' નથી. કારણ કે સૂર્યનાં તીક્ષ્ણ કિરા હોવાથી નેત્રને અવલેાકન કરવાનું બની શકતુ નથી, છતાં કાલાંતરે ઉદયાચલથી અસ્તાચલ ઉપર આવેલા સૂર્ય જોવાથી તેની ગતિનું અવશ્ય અનુમાન થાય છે આવા અનુમાનને સામાન્યતા દૃષ્ટાનુમાન કહેવામાં આવે છે.
૩
આગમ પ્રમાણ.
સાંખ્ય લોકો આપ્તપુરૂષના વચનને આગમપ્રમાણુ કહે છે. રાગ, દ્વેષ આદિ દોષોથી રહિત પુરૂષને આપ્તરૂપે સ્વીકારે છે. અને તેએ કપિલ, સનકુમાર, ઈશ્વર, કૃષ્ણ વિગેરેને આપ્ત તરીકે ગણે છે. પરંતુ અન્ય મુદ્ધાદિને નહિ.
સત્કાયવાદની માન્યતા.
સાંખ્યમતાનુયાયી લેાકેામાં સત્કાર્ય વાદ અહુજ દૃઢતાથી માનવામાં આવે છે. જેમ ઘડા એ માટીમાં રહેલા છે, તેથીજ ઘડાને ઇચ્છનાર મનુષ્ય માટીની તપાસ કરે છે. જો માટીમાં ઘડો ન હોય, તા તેને ચાહનાર મનુષ્ય માટીમાં કેમ તપાસ કરે ? રાખ વગેરેમાં કેમ તપાસ કરતા નથી ? આ ઉપરથી એમ સમજાય છે કે, ઘડા માટીની અંદરજ રહેલા છે. જો કદાપિ કારણમાં કાર્યની સત્તા માનવામાં ન આવે. અર્થાત્ અસી પણ સની ઉત્પત્તિના સ્વીકાર કરવામાં આવે,તે જે
નાથી નથી બનતું, એવું પણ કાચ બનવું જોઇએ. જેમ ભસ્મ,
