________________
૨૭ર
તવાગ્યાન,
-~
આવે છે. દષ્ટાન્ત તરીકે જણવેલ રૂપાદિ ગુણે તે અનિત્ય મૂર્વ એવા અનેક ઘટાદિ વ્યકિતમાં વર્તે છે, માટે હેતુ પણ તેવાજ પક્ષમાં રહે છે અથવા એના વિરેાધી બીજા પક્ષમાં રહે છે. આવા પ્રકારના સંશયને અવકાશ મળવાથી આપને હેતુ સંદિગ્ધ વ્યભિચારષવાળે છે એમ કેમ ન કહી શકાય? આથી એ સિદ્ધ થયું કે શબ્દના આધાર રૂપે આકાશ દ્રવ્યને સિદ્ધ કરવાની જે ભાવના રહી તે ભાવના જ્યારે શબ્દને પિદુગલિક દ્રવ્ય રૂપે માનવામાં આવ્યું ત્યારે ક્યાંથી રહે તેને વિચાર આપજ કરશે.
શબ્દમાં દિગલિક દ્રવ્યની સિદ્ધિ.
સ્પર્શ, અલ્પત્વ, મહત્વ, પરિમાણ, સંખ્યા વિગેરે ગુણેને આધાર લેવાથી શબ્દ પણ દ્રવ્ય છે. જે જે સ્પર્શાદિ ગુણેને આશ્રય હેય તે દ્રવ્ય કહેવાય. આંબળાં, બેર, લિંબુ વિગેરેની માફક.
પ્ર-ઘટ વિગેરેની માફક શબ્દમાં પણ સ્પર્શ છે, એ કથન અનુભવવિરૂદ્ધ માલુમ પડે છે, કેમ કે શબ્દમાં જે સ્પર્શ હોય તે તેને અનુભવ થવે જોઈએ; Bતે તે નથી; માટે સ્પર્શ નથી એમ કહેવામાં શી અડચણ છે?
ઉ૦ ઢેલ, કાંસી, તેય વિગેરેના શબ્દને મુદુગરની માફક જ્યારે કાનમાં સ્પર્શદ્વારા અભિપાત થાય છે, ત્યારે તેવા હેટા અવાજના અભિઘાતથી સારા માણસો પણ કાન ફૂટ
