________________
તત્વખ્યાન.
ર૭
છે. કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે સુવર્ણ માં જે પીતરૂપની પ્રતીતિ થાય છે તે તે બ્રાન્તિરૂપ હેવાથી સુવર્ણને તેજ માનવામાં કંઈ પણ બાધા નથી. આ કથન આપશ્રીનું યુક્તિવિરૂદ્ધ છે. પૂર્વોકત બ્રાન્તિનું લક્ષણ જ્યારે ઘટતું નથી, ત્યારે સુવ
ના પીત રૂપને ભ્રાન્તિ રૂપે કેવી રીતે માની શકાય ? તે મુવ કુતમ્ પીળું એનું ઓગળે છે વિગેરે પ્રતીતિને પામર લેકને પણ ખ્યાલ છે. તે અનુભવ વિરૂદ્ધ તથા યુક્તિવિરૂદ્ધ વાત કેવી રીતે માની શકાય ? આવી તમામ ખાણમાં ઉત્પન્ન થયેલી ધાતુઓને તેજ ન સમજતાં પૃથ્વી રૂપ સમજવી.
આકાશતત્વવિચાર. શષ્ટ ગુણને આધાર હોવાથી રૂપાદિના આધારની માફિક આકાશને પણ દ્રવ્ય તરીકે જે માનવામાં આવેલ છે તેના ઉપર વિચાર કરવામાં આવે છે.
વિશેષ ગુણે પિકી શબ્દ પણ એક વિશેષ ગુણ છે, અને જે વિશેષ ગુણ હોય તેને આધાર દ્રવ્ય પણ હોવું જોઈએ એમ કહીને સામાન્યરૂપે કેઈ એક દ્રવ્યને શબ્દના આધાર રૂપે માને છે અથવા તે નિત્ય એક અમૂર્ત વ્યાપક એવા દ્રવ્યના આધાર તરીકે માને છે? આ બે પ્રકને પૂછવામાં આવે છે. તેમાં જે પ્રથમ પક્ષ માનશે તે અમને પણ ઈષ્ટજ છે, કેમ કે પુદગલ દ્રવ્યને શબ્દના આશ્રય રૂપ સ્વીકારવામાં લગાર માત્ર સંકેચ છેજ નહિ, અને બીજો પક્ષ માનવામાં વ્યભિચાર દેષ જેવી રીતે આવે છે તે સમજાવવામાં
