________________
२७०
તત્ત્વાખ્યાન,
મની અંદર શસ્ત્ર વિગેરેના સંબન્ધથી આયુષ કર્મને જેને ક્ષય થયે હોય તે નિર્જીવ; બાકીના સજીવ. આ સિવાય તમામ પ્રકારની વનસ્પતિને પણ પૃથ્વીમાં ગણના કરવી તે ઠીક નથી, તેજ વાત સમજાવવામાં આવે છે. સ્થાવરની અન્દર પણ વનસ્પતિ નામકર્મ ભિન્ન છે. અને પૃથ્વી-કાય નામકર્મ ભિન્ન છે, તથા વનસ્પતિ સંજ્ઞા ભિન્ન છે અને પૃથ્વી સંજ્ઞા પણ ભિન્ન છે. પૃથ્વીકાય રૂ૫ એકેન્દ્રિય જાતિ ભિન્ન છે અને વન
સ્પતિ-કાયરૂપે એકેન્દ્રિય જાતિ ભિન્ન છે, તથા પૃથ્વીકાય રૂ૫ તિર્યંચ ગતિ ભિન્ન છે અને વનસ્પતિકાય રૂપ તિર્યંચ ગતિ ભિન્ન છે. તથા પૃથ્વીકાયનાં શરીરની અપેક્ષાએ વનસ્પતિ કાયનાં શરીરે ઉચાઈ વિગેરેમાં ભિન્ન રૂપે માનવામાં આવેલાં છે, તથા જેમ વનસ્પતિકાયમાં નિગદની ગણના છે તેમ પૃથ્વીકાયમાં નથી. તથા વનસ્પતિકાયના છ જેમ અનન્ત છે તેમ પૃથ્વીકાયના નથી, તથા કાર્યો પણ એક બીજામાં ભિન્ન છે. આવી રીતે જ્યારે અનેક પ્રકારની ભિન્નતા જોવામાં આવે છે ત્યારે બંનેને એક કેવી રીતે માની શકાય ? એમ હવા છતાં પણ જે એક માનવાની ભાવના હોય તે આખા જગતને કે એક રૂપથી એક માની ભે; અને તેમાં કંઈ પણ અડચણ નથી. પરંતુ તેમ કરતા તે નથી. તે શા માટે આ બેને જુદા ન માનવા જોઈએ ?
વળી સુવર્ણને તેજ માનવું એ પણ બ્રાન્તિ જ છે, કેમકે આપે તેજમાં તે ભાસ્વર શુકલ રૂપ સિવાય બીજું કંઈ પણ રૂપ માનેલું છેજ નહિ, અને સુવર્ણમાં તે પીતરૂપ
