________________
તવાખ્યાન,
૨૬૯
રહે છે ખરો? એ તે કેવલ દ્રવ્યેદ્રિયને જ માનતે હોય તેને ત્યાંજ આ દેષને અવકાશ રહે એ વાત ખૂબ ધ્યાનમાં રાખશે.
શબ્દ આકાશને ગુણ નથી, કિન્તુ પુદગલરૂપ છે, એ વાતનું સ્પષ્ટીકરણ આગળ કરવામાં આવશે. જ્યારે શબ્દ આકાશને ગુણ નથી ત્યારે આકાશને ગુણ હેવાથી શ્રોત્ર રૂપ આકાશ શબ્દને ગ્રહણ કરે છે. આ કથન યુક્તિયુક્ત છે કે કેમ. એનો વિચાર કરે વિચારકેનેજ એગ્ય છે.
પૃથ્વી વિગેરેના વિષયનું નિરૂપણ.
પ્રાકાર, ઈટે, માટી, પાષાણુ, શિલાઓ, સૂર્યકાન્તાદિ મણુઓ, વા, હીરા, તૃણ, ઘાસ, ધાન્ય વિગેરે એષધિ, પુષ્પ ફલ વાળાં વૃક્ષો-લતા, કેતકી, બીજોરાં વિગેરે, તથા પુષ્પ, ફલ વિનાની વનસ્પતિઓ આ તમામને પૃથ્વીના વિષયે સમજવા. જે ઉપભેગનું સાધન હોય તે જ વિષય કહેવાય. આ વૈશેષિકની માન્યતા ઉપર વિચારને અવકાશ.
પૃથ્વીના બે ભેદ છે. એક સજીવ, બીજી નિજીવ. પિતાના. આયુષ કર્મને સંબન્ધ જે પૃથ્વીકાય છને પુરો થયે હેય તે નિર્જીવ પૃથ્વી ખાલી પુદ્ગલરૂપ જડ છે, અને જેને આયુષ કર્મને સંબધ ક્ષીણ થયા નથી તે સજીવ પૃથ્વી સમજવી. ઈ., પત્થર, શિલાઓ, હીરા, મણિઓ, સોનું, ચાંદી, તાંબુ, પીતળ, જસત, શીશુ વિગેરે તમામ ધાતુઓ, દરેક પ્રકારની માટી, રત્ન, વજ, ખાણનાં મીઠાં પરવાળાં આ તમા-.
