________________
તવાખ્યાન.
જેમ આ વડના ઝાડ નીચે યક્ષ છે એવું એતિહ્ય જે બેટા વાકય રૂપ હોય તે પ્રમાણ છે. અને જે સાચા વાકય રૂપ હેય તે તેને અનુમાનમાં અન્તર્ભાવ સમજો.
સ્મૃતિવિદ્યાનિરૂપણ. પરિફુટ અભ્યાસથી સંસ્કાર પેદા થાય છે અને તે દ્વારા આત્મા મનના સોગથી પૂર્વમાં દેખેલ યા સાંભળેલ યા અનુભવેલ પદાર્થનું સમરણ કરે છે. આ સ્મૃતિ પણ પ્રમાણરૂપ નથી, કેમકે પૂર્વમાં અનુભવેલા પદાર્થને યાદ કરાવીને ચરિતાર્થ થયેલી હેવાથી. માટે પૂર્વ વિજ્ઞાનને જ પ્રમાણ માનવું, મરણને નહિ.
આર્થવિદ્યા નિરૂપણું. વેદ બનાવવાવાળા મહર્ષિઓને ત્રિકાળવિષયક અતીન્દ્રિય પદાર્થ ધર્મ, અધર્મ વિગેરે આગમમાં પ્રતિપાદન કરેલા હોય અથવા ન હોય તે પણ તે સર્વ પદાર્થમાં આત્મા મનના સગથી તથા ધર્મ વિશેષને લઈને યથાર્થ સંવેદન રૂપ પ્રાતિજ્ઞાન પેદા થાય છે તેને આ ઠેકાણે આર્ષ કહેવામાં આવે છે. તે પણ બતાવેલ પ્રામાણથી અલગ છે એમ સમજવાની ભલ કરવી નહિ.
બુદ્વિનિરૂપણું સમાપ્ત.
