________________
તવાખ્યાન.
૨૨૧
ww
w
*
*
*
*
*
*
* *
સોગ, વિભાગ અને વેગ આ ત્રણ ગુણે ક્રિયાજન્ય છે. પરત્વ, અપરત્વ, દ્ધિત્વ, સંખ્યા, દ્વિપૃથકત્વ આ ચાર ગુણે અપેક્ષાબુદ્ધિથી પેદા થતા હોવાથી અપેક્ષા બુદ્ધિજન્યત્વ, એનું સામ્ય છે.
ગુરૂત્વ, વત્વ, વેગ, પ્રયત્ન, ધર્મ અધર્મ, સંગ આ ગુણોમાં ક્રિયાનું કારણ પણું સામ્ય છે.
રૂપ, રસ, ગબ્ધ, અનુષ્ણશીત સ્પર્શ સંખ્યા, પરિમાણ એક પૃથકત્વ, સ્નેહ, શબ્દ આ ગુણમાં અસમવાય કારણુતા રૂપ સાધર્યું છે. - જે અન્યથા સિદ્ધ ન હોય અને કાર્યની પૂર્વમાં નિયમથી રહેવાવાળું હોય તે કારણ કહેવાય. તેના ત્રણ ભેદ છે–સમવાય કારણ, અસમાયિકારણ અને નિમિત્તકરણ.
જેમાં જે સમવાય સંબન્ધથી ઉત્પન્ન થાય છે તેનું સમાયિકારણ કહેવાય. જેમ તંતુઓ પટનું, કપાલ ઘડાનું સમાયિકારણ છે તેમ સર્વત્ર સમજવું.
સમવાય અને અસમાયિત્વ આ બેમાંથી કઈ એક સંબન્ધથી જે કારણ હોય અને આત્માના ગુણાથી ભિન્ન હેય તે કાર્યનું અસમવાચિકારણ કહેવાય.
જેમ તંતુને સંગ અને પટે આ બંને તંતુમાં સમવાય સંબન્ધથી રહેતા હોવાથી તંતુ સંગ પટનું અસમવાય કારણ સમજવું તથા કપાલનું રૂપ કપાલમાં સમવાયસંબત્પથી રહે છે, અને ઘટનું રૂપ કપાલમાં રૂપસમવાયિ
