________________
તત્ત્વાખ્યાન.
૨૦૯
હીરાલાલ મણીલાલથી મેાટા છે. મણીલાલ હીરાલાલથી નાના છે. આ સે। વર્ષોંને છે, આ વીસ વર્ષના છે. આવા પ્રકારના ન્હાના ન્હાટાના જે વ્યવહાર થાય છે તે કાલિક પરાપરત્વને લઇને સમજવું. મ્હોટા હુંય તે પર કહેવાય; ન્હાના હૈાય તે અપર કહેવાય. તથા સવકાની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને વિનાશમાં પણ કાલ દ્રવ્ય નિમિત્ત સમજવું. અને જો કાલ માનવામાં ન આવે તે ક્ષણ, લવ, નિમેષ, કલાક, મુત, પ્રહર, રાત્રિ, પક્ષ, યુગ, કલ્પ, મન્વન્તર, પ્રલય, મહાપ્રલય વગેરેના વ્યવહાર મની શકે નહિ, માટે કાલ દ્રવ્ય જરૂર માનવુ' જોઇએ.
સંખ્યા, પરિણામ, પૃથક્ત્વ, સંચેોગ, વિભાગ-આ પાંચ ગુણા કાલના સમજવા. તે એક છે, તેપણુ ઉપાધિભેદને લઈને ભિન્ન ભિન્ન રૂપે માનવામાં આવે છે. વળી સ કાર્યોના આરભની સમાપ્તિ, સ્થિતિ, વિનાશ વિગેરે ઉપાધિના ભેદથી જપા પુષ્પના સ’નિધાનવાળા મણીની જેમ નાના ભેદા
સમજવા.
દિશાનું નિરૂપણુ.
મૂત્ત દ્રવ્યને અવધિ બનાવી પ્રયાગથી કાશી પૂર્વમાં છે, કાશીથી પ્રયાગ પશ્ચિમ છે, અમદાવાદથી પૂના દક્ષિણમાં છે, પૂનાથી અમદાવાદ ઉત્તરમાં છે વગેરે જે વ્યવહાર થાય છે તેમાં જે નિમિત્ત હૈાય તે દિશા કહેવાય. તેના દૃશ ભેઢા છે.-પૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, દક્ષિણ, ઇશાન, નૈઋત્ય, અગ્નિ,
14
