________________
તત્ત્વાખ્યાન.
૨૦૭
અનુદેવ ઋષિની સાથ પિતૃગણાને તથા મુખ, ખાડું, ઉરૂ અને પાદથી ચાર વર્ણોને મનાવીને તથા બીજા પણ ઉંચ નીચ ભૂત બનાવીને જેને જેવા પ્રકારનું કર્મ હોય તેને તેવા રૂપમાં જોડવા. ઉલટુ* કરી શકે નહિ તેટલા માટે પ્રેરણા કરવી. આ સર્વ કાના લાભ બ્રહ્માજીને આપવામાં આવેલા છે.
આકાશદ્રવ્યનિરૂપણ.
આકાશ, કાલ, દિશા આ ત્રણ દ્રવ્યેામાં અવાન્તર ભેદ નહિ હાવાથી વ્યકિતના અભેદને લઇને એમાં ક્ષતિ માનવામાં આવી નથી, કિન્તુ આ ત્રણ સનાએ પારિભાષિક સમજવી.
શબ્દ, સંખ્યા, પરિમાણુ, પૃથક્ક્ષ, સચેાગ, વિભાગ આ છ ગુણા તેની અંદર છે.
શબ્દને આકાશના ગુણુ માનવામાં યુક્તિ બતાવવામાં આવે છે.
ચક્ષુથી ગ્રહણ કરવાને અયેાગ્ય હાવ! છતાં પણ બીજી માહ્ય ઇંદ્રિયથી ગ્રહણ કરવા લાયક જાતિવાળા હાવાથી સ્પર્શની માફક શબ્દ પણ વિશેષ ગુણ છે. આ અનુમાનથી શબ્દમા વિશેષ ગુણપણું સિદ્ધ થયું.
તે શબ્દરૂપ વિશેષ ગુણના આધાર ભૂત દ્રવ્ય કાઈ હાવુ જોઇએ. સુખની જેમ શબ્દ, તે, સ્પવાળા દ્રવ્યના વિશેષ ગુણ ન હોવા જોઇએ. વિશેષગુણ હાવાથી આથી કાઈ એક સ્પ વિનાનું આધાર ભૂત દ્રવ્ય સિદ્ધ થયું.
