________________
૧૮૬
તત્ત્વાખ્યાન.
સુખની પ્રાપ્તિ માટે જ હોય છે. જેમ પ્રાણિયાને સાંસારિક સ્થિતિમાં સુખ ઇષ્ટ છે અને દુઃખ અનિષ્ટ છે; તેમ મેક્ષમાં પણ દુઃખની નિવૃત્તિ ઇષ્ટ છે, પરંતુ સુખની નિવૃત્તિ ઈષ્ટ નથી. મુકિતમાં જો આત્મિક સુખ ન હાય તા લેાકેાની પ્રવૃત્તિ તે મેળવવા તરફ્ થાય નહિ, છતાં થાય છે. માટે મેક્ષમાં અવૈષયિક આત્યંતિક સુખ હાય છે જ. એમ માનવુ જોઇએ.
“ જો સુખ સંવેદનરૂપ મેાક્ષ માનવામાં આવે, તેા તેના ઉપર રાગ થાય અને રાગ તે બંધનરૂપ હોવાથી રાગી મનુષ્યને મેાક્ષ કેવી રીતે મળી શકે ? એવા હેતુથી સુખ સ`વેદન રૂપ મેક્ષ માનવામાં આવતા નથી. ” નૈયાયિકાનું આવું કથન ન્યાય્ય નથી, કેમકે—વિષયાકિની પ્રવૃત્તિમાં હેતુભૂત સાંસારિક સુખમાં રાગ ધારણ કરવો તે જ ખંધનરૂપ થઇ શકે. પરંતુ મેક્ષ સંબંધિ સુખ તરફ રાગ તે સાંસારિક સુખની નિવૃત્તિમાં કારણભૂત હાવાથી બંધનરૂપ કેમ કરી શકાય ? મેાક્ષની સ્પૃહારૂપ રાગ પણ જ્યાં સુધી પરમેષ્કૃષ્ટકેટિ-પકશ્રેણિમાં આરુઢ ન થાય ત્યાં સુધીજ રહી શકે છે. તેવી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પ્રાપ્ત થતાં તત્કાળ તેવા રાગ પણ સ્વયં દૂર થઈ જાય છે. એથીજ મોક્ષે મને ૨ યંત્ર, નિઃસ્પૃહૉ મુનિસત્તમઃ ' એવાં વાકય દૃષ્ટિગોચર થાય છે. એથી સુખસ`વેદનરૂપ મા માનવામાં રાગ વિઘ્નરૂપ થઇ શકતા નથી એ સ્પષ્ટ છે. ( સત્ય રૂપી સૂર્ય તરફ રાગની આશકારૂપી યહ્રાતદ્વા ધૂલિપ્રક્ષેપ વ્યથ થાય છે. ) ખરૂં જોતાં તે દુઃખનિવૃત્તિરૂપ મેક્ષ માનનારાઓના મતમાંજ એ દોષ ઘટી શકે છે. કેમકે જ્યાં સુધી
