________________
તાખાન.
૧૭૮
આવતા નથી. કદાચ પ્રતિપક્ષ તરફથી એમ કહેવામાં આવે કેપુષ્પ વિગેરેમાં રહેલા ગંધ વિગેરે ગુણે પિતાના સ્થાનને ત્યાગ કરી અન્યત્ર પણ જોવામાં આવે છે. તે યુકત નથી. કેમકે પુપ વિગેરેના ગંધ વિગેરે ગુણે પિતાના ગુણોને ત્યાગ કરી અન્યત્ર જતા નથી, કિંતુ તેવા પ્રકારના ગંધવાળાં પુદગલે (ગુણ) જે વસસિકી અથવા પ્રાદેગિકી ગતિવડે અન્યત્ર જાય છે. આથી પણ એજ વિશેષ સ્પષ્ટ થાય છે, કે જ્યાં જ્યાં ગુણે ઉપલબ્ધ થાય-જોવામાં આવે ત્યાં ત્યાં તેઓને આધાર–ગુણી અવશ્ય હોય છેજ.
ભિન્ન દેશમાં રહેલા મંત્રે સેંકડોજન દૂર રહીને પણ આકર્ષણ–ઉચ્ચાટન વિગેરે કરે છે. તે મંત્ર વિગેરે ગુણિના આકર્ષણ ઉચ્ચાટન વિગેરે ગુણે આવી રીતે ગુણિને ત્યાગ કરી અન્યત્ર પણ જ્યારે જોવામાં આવે છે ત્યારે ગુણિને ત્યાગ કરી ગુણે અન્યત્ર હોઈ શકે જ નહિ. એ નિયમનું નિશ્ચળ કયાં રહે છે?” આમ પ્રતિપાદન કરનારે ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે-આકર્ષણ-ઉચ્ચાટન વિગેરે ખાસ માના ગુણ નથી, પરંતુ મંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવેને તે મહિમા છે. અસાધારણ શકિત ધરાવનાર દેવે પોતાના સામર્થ્યથી તેમ કરે તેથી અમારા કથનમાં દેષને અવકાશ મળતું નથી.
આત્મા સર્વ વ્યાપક નથી, કારણ કે તેના ગુણે સર્વત્ર ઉપલબ્ધ થતા નથી, જેના ગુણે સર્વત્ર ઉપલબ્ધ થતા ન હેય તે સર્વવ્યાપી કહી શકાય નહિ, જેમ ઘટ વિગેરે.