________________
તવાખ્યાન.
૧૪૬
આવી શકે, પરંતુ “જ્ઞાન અપ્રાપ્યકારિ છે, જ્ઞાન આત્મામાં રહીને જ વસ્તુને નિશ્ચય કરાવે છે. એવી માન્યતા ધરાવનાર અમારા (જેનોના) મતમાં એ દોષ આવી શકતું નથી.
પ્રસંગોપાત્ત કહેવું જોઈએ કે-જ્ઞાનને પ્રાકારિ માનવાથી ઈશ્વરને શરીરથી વ્યાપક કહેવામાં જે દેશે દર્શાવ્યા તે દેશે જ્ઞાનથી વ્યાપક માનવામાં પણ આવી શકે. જ્ઞાનને પ્રાપ્યકારિ માનનારને પુષ્પમાળા, ચંદન, સ્ત્રી, રસવતી વિગેરે વસ્તુઓ ચિંતનમાત્રથી મળવી જોઈએ, પરંતુ એમ બનતું નથી. તેથી સત્ય માર્ગ તે એજ છે કે-જ્ઞાનને અપ્રાપ્યકારિ માનવું.
“જગતકર્તા સર્વજ્ઞ છે.” એ પણ પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ પ્રમાણથી સિદ્ધ થઈ શકતું નથી, કેમકે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ ઇંદ્રિયોની સાથે સંબંધ ધરાવતા પદાર્થોને ગ્રહણ કરી શકે છે અને સર્વજ્ઞાપણું એ અતીંદ્રિય છે. તેથી પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ દ્વારા જગકર્તા સર્વજ્ઞ છે. એમ નિશ્ચય કરી શકાય નહિ. પરોક્ષ (અનુમાન અને આગમ) પ્રમાણથી પણ જગત્કર્તામાં સર્વત્ર પણું ઘટતું નથી. અનુમાન પ્રમાણ કરતા પહેલાં લિંગલિંગી યા સાધન-સાધ્યના સંબંધ રૂપ વ્યાપ્તિનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ. અનુમેય સર્વજ્ઞત્વની સિદ્ધિમાં કોઈ અવ્યભિચારિ હેતુ ન મળતું હોવાથી તેવી વ્યાપ્તિ અહિં છે નહિ. તેથી સાધનના અભાવે સાધ્યને નિશ્ચય કેમ થઈ શકે ? -
; “જગત્કર્તાને સર્વજ્ઞ માન્યા સિવાય જગતની વિચિ
