________________
૧૨૮
તત્ત્વાખ્યાન.
માફક આ પ્રયોગમાં જાતિ વાદિ એમ કહે છે કે-શબ્દ નિત્ય છે, અમૂત્ત પણ હોવાથી. અને તેજ અનિત્યપણું તે મૂત્તમાં પણ દેખવામાં આવે છે. જ્યારે નિત્ય આકાશના વૈધ રૂપ ઘટાર્દિકથી કાર્ય પણાને લઇને શબ્દને અનિત્ય માના છે ત્યારે અનિત્ય ઘટાદિના વૈધર્માંથી અમૂત્તપણાને લઈને શખ્સને નિત્ય પણ માનવા જોઇએ. આ નુ નામ વૈધ સમા જાતિ કહેવાય.
જેમાં ઉત્કર્ષ થી ખ‘ડન કરવામાં આવે તે ઉત્ક સમા જાતિ કહેવાય છે. જેમ કે-કાત્વ હેતુ દર્શાવી ઘટની જેમ, શબ્દનું અનિત્યપણુ સિદ્ધ કરનારને એમ કહેવામાં આવે કે તમે ઘટની જેમ, શબ્દને અનિત્ય કહેા છે, તે ઘટમાં રહેલ મૂત્વ તમારે શબ્દમાં પણ માન્ય કરવું પડશે. અને જો કદાચ ઘટની જેમ શબ્દમાં ભૂત્વ મહિમાના તા ઘટની જેમ અનિત્યત્વ પણ શબ્દમાં ઘટી શકશે નહિ.
જેમાં અપકર્ષ થી ખડન કરાય તે અપક સમા જાતિ કહેવાય છે. જેમકે ઘડાની જેમ શબ્દને અનિત્ય કહેનાર ને આમ કહેવામાં આવે કે તમારા કથન પ્રમાણે ઘડો કોન્દ્રિયથી પ્રત્યક્ષ નથી, તેમ તેની જેવા ( અનિત્ય ) શબ્દ પણ કણેન્દ્રિયથી પ્રત્યક્ષ ન થવા જોઈએ. છતાં કાનથી શબ્દ સ‘ભળાય તે તે ( શબ્દ ) ને ઘડાની જેમ અનિત્ય ન કહેવે જોઇએ.
વન કરવા લાયક તે વણ્ય, તેથી વિપરીત અવ જેમાં વ અને અવશ્ય પણાથી ખંડન કરવામાં આવે.
