________________
તત્ત્વાખ્યાન.
૧૧૫
સત્યવાદ આપ્ત પુરૂષના ઉપદેશથી થતા જ્ઞાનને “ આગમ પ્રમાણ” એવું નામ આપવામાં આવે છે.
પ્રમાણુ પ્રકરણ. મેર,
પ્રમાણથી નિશ્ચિત કરેલા પદાર્થને “પ્રમેચ” કહેવામાં આવે છે. તે આત્મા ૧, શરીર ૨, ઈદ્રિય ૩, અર્થ ૪, બુદ્ધિ ૫, મન ૬, પ્રવૃત્તિ ૭, દેષ ૮, પ્રત્યભાવ , ફળ ૧૦, દુઃખ ૧૧ અને અપવર્ગ ૧૨. એમ બાર પ્રકારે મનાય છે. એમાંથી “આત્મા’ શેય છે, પછીના શરીર વિગેરે દશ હેય છે અને
અપવર્ગ ઉપાદેય છે. - સુખ, દુઃખ, ઈચ્છા, પ્રયત્ન વિગેરેને આધાર તે આત્મા, ૧૬જેના દ્વારા ભેગ, ઉપગ વિગેરે કિયા થઈ શકે છે, અર્થાત ભેગેને રહેવાનું સ્થાન તે શરીર, ૨; સ્પર્શન, રસન, પ્રાણુ, ચક્ષુ અને શ્રોત્ર એ પાંચ ઈદ્રિયે ૩, સ્પર્શ ૧, રસ ૨, ગંધ ૩, રૂપક, શબ્દ છે. એ પાંચ અર્થ. અર્થના સ્વરૂપમાં પૃથ્વીને મુખ્ય ગુણ ગધે. જલને મુખ્ય ગુણ રસ, તેજને મુખ્ય ગુણ રૂપ, વાયુને મુખ્ય ગુણ સ્પર્શ અને આકાશને મુખ્ય ગુણ શબ્દ માનવામાં આવે છે. ગંધ, રસ, રૂપ, સ્પર્શ આ ચાર ગુણવાળી પૃથ્વી રૂપ, રસ અને સ્પર્શ એ ત્રણ ગુણવાળું જળ, રૂપ અને સ્પર્શ એ બે ગુણવાળું તેજ મનાય છે. વાયુમાં ફકત સ્પર્શ ગુણ અને શ્રોત્ર રૂપ આકાશમાં ફક્ત શબ્દ ગુણ રહેલો છે. ૪
-
