________________
તસ્વાખ્યાન.
- દેશ, કાળ, સ્વભાવથી દૂર રહેલા અર્થને જે ગ્રહણ કરે તે ગિપ્રત્યક્ષ ગણાય છે. તેના ચુકતયેગિપ્રત્યક્ષ ૧, અને ચુંજાનેગિ પ્રત્યક્ષ ૨ એવા બે ભેદ છે. તેમાંથી ગધર્મ વિગેરેની સહાયતા પૂર્વક, આત્મા અને અંતઃકરણના સંયેગથી, બાહ્ય પદાર્થના સગની અપેક્ષા રાખ્યા વિના, સમાધિમાં એકાગ્રતા રાખનાર પુરૂષને જે જ્ઞાન થાય તે “યુક્તચાગિપ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. આવું જ્ઞાન પણ નિર્વિકલ્પ ગણાય છે. કેમકે વિકલ્પ અવસ્થામાં સમાધિની એકાગ્રતા થઈ શકતી નથી. આ નિર્વિકલ્પજ્ઞાન ઉત્કૃષ્ટ ગિ સિવાય અન્યને હતું નથી.
સમાધિની અવસ્થામાં આત્મા, મન વિગેરેના સાગથી ઉત્પન્ન થતા રૂપ વિગેરેના જ્ઞાનને “યું જાગિપ્રત્યક્ષ એવું નામ આપવામાં આવે છે. યુકતગિઓને વિચારણા કર્યા વિના જ સર્વદા સર્વ વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે, ત્યારે મુંજાનાગિઓને વિચાર કરવાથી જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. અને તે નિર્વિકલ્પ સવિકલ્પ બન્ને પ્રકારનું હોય છે. એમ બને જ્ઞાનમાં તફાવત છે.
અનુમાન પ્રમાણે 'वत्पूर्वकं त्रिविधमनुमानं पूर्ववत, शेषवत, सामान्यतो दृष्ट च' - પદાર્થની ઉપલબ્ધિ સ્વરૂપ, બ્રાનિરહિત, નિશ્ચયાત્મક પ્રત્યક્ષ, ધૂમ વિગેરે લિંગના દર્શનથી અને વ્યાપ્તિના સ્મરણ વિગેરેથી થતા અગ્નિ વિગેરેના જ્ઞાનને અનુમાન કહેવામાં આવે છે.
