________________
* હ૪
તવાખ્યાન.
વ્યા
છે. અને જે
પાર્થ
પિતાના સ્થાનમાં પિતાના પ્રિયપુત્રને સ્થાપન કરી પ્રજાને કહે છે કે–આને અન્ય ન સમજતાં “હું પોતેજ છુ.” એમ સમજવું. આ સ્થળે હું શબ્દને પ્રવેગ રાજામાં મુખ્યતાથી અને રાજપુત્રમાં ગણરૂપે થયેલ છે. તેવી જ રીતે હું દુઃખી, હું સુખી વિગેરે સ્થળે “હું” શબ્દનો પ્રયોગ મુખ્યતાથી અને હું ગાર છું, હું શ્યામ છું. વિગેરેમાં ઉપચારથી થાય છે. એમ વ્યાજબી સમજાય છે. આવી રીતે માનસ પ્રત્યક્ષથી આત્મા સિદ્ધ થાય છે. અનુમાનથી પણ આત્માની સિદ્ધિ વિચારીએ. રૂપ વિગેરેની ઉપલબ્ધિ જે પ્રત્યક્ષ માલૂમ પડે છે, તે સર્વ સકક હેવી જોઈએ, કેમકે કિયાપણું હોવાથી, છેદન, ભેદન, તાડન તર્જન વિગેરે ક્રિયાઓની જેમ. ઉપલબ્ધિને કર્તા એજ આત્મા જાણવો જોઈએ. આ શરીરે પ્રયત્નવાળાને આશ્રય કર્યો છે, કેમકે વિશિષ્ટ કિયાનું આશ્રયપણું હોવાથી, રથની માફક; આ શરીરને જે અધિષ્ઠાતા તેજ આત્મા, રથના અધિ. ઠાતા સારથિની જેમ. આ શરીરને ભેકતા કેઈ હવે જોઈએ, ભેગ્યપણું હોવાથી, અન્ન વિગેરેની જેમ. એવી રીતે અનુમાનથી પણ આત્માની સિદ્ધિ થાય છે. હવે આગમથી આત્માની વિદ્યમાનતાને વિચાર કરીએ. પરસ્પર વિધિ આગમોને સર્વ કેઈ અપ્રમાણિક ગણે એ સ્તુત્ય છે. જે ઓગમેના રચનાર આપ્તપુરૂષ હોય તે આગમને પ્રમાણભૂત માનવું આવશ્યક છે, પરંતુ આપ્ત તેજ માની શકાય કે જે રાગ વિગેરે સમસ્ત દૂષણથી દૂર થયેલ હોય. તેવા આપ્ત પુરૂષે પ્રરૂપેલા આગમને પ્રમાણ માનવાથી પ્રમાતાની વિદ્યમા
