________________
૨૦૪ : ષડ્કશન સુબેાધિકા
મીમાંસક સંયેાગ અને સંયુક્ત તાદાત્મ્ય નામના એ જ સન્નિકને માને છે. અનુમાનના પચાવયવ વાક્યમાં મીમાંસા, પ્રતિજ્ઞા, હેતુ અને દૃષ્ટાંત આ ત્રણ અવયવને માને છે. મીમાંસા મતાનુસાર ઉપમાન એક સ્વતંત્ર પ્રમાણ છે. તે કહે છે કે ઉપમાનજન્ય જ્ઞાન ત્યારે થાય છે કે જ્યારે કાઇ પહેલાં જોયેલ વસ્તુની સદૃશ કેાઈ પદાર્થોં જોવાને લીધે મૃત પદાર્થના સાદૃશ્યનું જ્ઞાન થાય છે. જ્ઞાત પદેશના દ્વારા પદાર્થનું સ્મરણ થવાથી અસન્નિષ્કૃષ્ટ વાકયના અનુ જ્ઞાન થવું તે શાબ્દી પ્રમા કહેવાય છે. વાકય એ પ્રકારના હાય છે; એક પૌરુષેય અને બીજું અપૌરુષેય. પૌરુષેય વાકય આપ્ત પુરુષે કહેલ હોય છે, જ્યારે અપૌરુષેય વાકય સ્વય' શ્રુતિ છે. વેદોમાં એ પ્રકારના વાકયે જોવા મળે છે, એક વિધી વાકય અને ત્રીજું સિદ્ધાČક વાકય. વિધી વાકય જેવું' કે-સ્વર્ગામો યજ્ઞેતુ અર્થાત્ સ્વની ઇચ્છા રાખનારે ચજ્ઞ કરવા જોઇએ. મીમાંસાનું માનવું છે કે વેનુ' તાત્પય વિધી વાકયામાં જ છે, સિદ્ધાક વાકયામાં નહીં. સય જ્ઞાનમનન્ત' દ્રઢ આ સિદ્ધાર્થ ક વાકયનું ઉદાહરણ છે. આ બ્રહ્મ-એધક વાકયનું તાત્પર્ય બ્રહ્માના સ્વરૂપ અતાવવાનું નથી, પરંતુ આવા સ્વરૂપવાળા બ્રહ્મને જાણ વામાં છે. મીમાંસા માને છે કે વેદવિહિત કનું અનુષ્ઠાન તે ધમ અને વેઢથી જે વસ્તુ પ્રતિપાદિત થાય છે તે ક રૂપ જ હાય છે, જ્ઞાનરૂપ નહીં. જ્ઞાનનેા પણ ઉપયેગ એમાં જ છે કે તે કમને પ્રેરિત કરે છે અને તેને સ્ફૂર્તિપ્રદાન કરે છે. તાત્પર્ય એ છે કે મીમાંસા શાસ્ત્ર વ્યવહારવાદનું એક વિશિષ્ટ રૂપ છે, કારણુ કે અહીંયા જ્ઞાનખાધક વાકયોનુ પવસાન વિધિ વાકયોમાં જ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
