________________
ષડૂદન સુમેાધિકા : ૧૯૯
બુદ્ધિ, અહં'કાર તથા મન અભ્યંતર હાવાથી તેને અંતઃકરણ પણ કહેવામાં આવે છે. આ ત્રણેય અંતઃકરણામાં બુદ્ધિની જ પ્રધાનતા છે. કારણ કે વાટ, તેલ અને અગ્નિ એની સમાન પરસ્પર વિરુદ્ધ સત્ત્વ, રજ અને તમેા ગુણુના વિકારરૂપ આ મધા ગુણ વિશેષ પરિણામરૂપ મન ખાઘેન્દ્રિય અહુ કારાદિક અંધકાર નિરાશ દ્વારા રૂપ પ્રકાશ માટે દ્વીપકની સમાન મળીને આત્માના ભેગ ચેાગ્ય પદાર્થાને ભેગ માટે બુદ્ધિને પ્રકાશિત કરે છે, આથી બુદ્ધિ જ બધા કારણેામાં મુખ્ય છે.
સંક્ષેપમાં, સાંખ્ય પચીસ તત્ત્વાને માને છે. સાથેા સાથ તે કહે છે કે—
जटी मुण्डी शिखी वाऽपि यत्र तत्राश्रमे वसेत् । पञ्च विशति तत्वज्ञो मुच्यते नात्र संशयः ||
અર્થાત્ જટાને ધારણ કરનાર, મુંડન કરાવનાર, શિખાને ધારણ કરનાર કે પછી કાઈ પણ આશ્રમમાં રહેતા હાય ત પણ જે પચીસ તત્ત્વાને જાણે છે તે અવશ્ય મુક્ત થઈ જાય છે, તેમાં કોઈ જાતના સંદેહ નથી. સાંખ્ય દન જીવન્મુક્તિ તથા વિદેહ મુક્તિ માનેલ છે. વિવેકજ્ઞાન થવાથી મનુષ્ય આ જન્મમાં જીવન્મુક્તિ પામે છે ત્યાર પછી તેને કમ બંધ થતા નથી. શરીરના નાશ થયા પછી પુરૂષ એકાન્તિક તથા અવિનાશી દુઃખ ત્રયથી મુક્ત થાય છે તેને વિદ્ધિ મુક્તિ કહેવામાં આવે છે. પુનઃ જન્મ થતા નથી.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
