________________
દર્શન સુધિકા : ૧૭૧
કરીને અસત્યને એ સત્યરૂપે ભાસમાન કરે છે. એ જાતે સત્ નથી, અસત્ પણ નથી, સદસરૂપ પણ નથી, પણ અનિચનીય છે. અનિવચનીયની પરિભાષા ચિત્તુખાચાર્ય' આ પ્રમાણે કરી છે.
प्रत्येकं सदसत्वाभ्यां विचारपदवीं नयत् । गाहते तद्भिर्वाच्यमाहुर्वेदान्त वादिनः ||
આ
તાત્પર્ય એ છે કે જે સત્ય, અસત્ય અને સદ્-અસદ્ ઉભય રીતે વિચારને વિષય ન હેાય, તે અનિવ ચનીય કહેવાય છે. અનિવ ચનીય માયાનું આ સ્વરૂપ વેદાન્તિઓએ સ્વીકારેલ છે. પદાર્થાની સત્તા ત્રણ પ્રકારની હેાય છે. (૧) કાલત્રયમાં જેને ખાધ થતા ન હાય તે પારમાર્થિક સત્તા. બ્રહ્મની સત્તા જ પારમાર્થિ`કી છે. (૨) આકાશ આદિ પ્રપંચની સત્તા વ્યાવહારિકી છે અર્થાત્ જેનાથી કોઇ પ્રકારના વ્યવહાર થાય છે. આ આકાશાગ્નિ પ્રપંચ માટે।પાધિક છે. અર્થાત્ માયાની ઉપાધિથી જ આ પ્રપંચની સત્તા પ્રતિત થાય છે અને શક્તિ આદિમાં રજત આદિની જે પ્રતિતી થાય છે, તે પ્રાતિભાસિક સત્તા છે. આ સત્તા અવિધાપાધિક હાય છે, પંચદશીમાં માયાને શુદ્ધસત્ત્વપ્રધાન અને અવિદ્યાને મલિનસત્ત્વપ્રધાન બતાવેલ છે અને જીવઈશ્વરમાં ભેદ પણ માયા અને અવિદ્યાના ઉપાધિ ભેથી જ બતાવવામાં આવેલ છે. માચેાપાધિથી યુક્ત ચેતનને ઇશ્વર અને અવિદ્યોપાધિથી યુક્ત ચેતનને જીવ કહેવામાં આવે છે. માયામાં પ્રતિબિચ્છિત ચેતન માયાને પેાતાના વશમાં કરીને ઈશ્વર કહેવાય છે અને વિદ્યાના વશમાં થઈને જીવ કહેવાય છે. આથી માયા અને અવિદ્યા ભિન્ન છે. ક્રાઇ ઉપનિષદમાં સમ્યગજ્ઞાનથી નિવૃત્ત.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
