Page Text
________________
છે. જે પ્રકારના પદાર્થમાં આવી સગવડ નથી હોતી તે અવાહક થઈ જાય છે. જે અર્ધવાહક પદાર્થ છે એનામાં ખાસ પરિસ્થિતિઓમાં આ સગવડ મળે છે. દા.ત. - સિલિકોનના પરમાણમાં આ ગુણધર્મ હોવાથી એનો પ્રયોગ અર્ધવાહકના રૂપમાં કરવામાં આવે છે. અધાતુ તત્ત્વો વિદ્યુતના લગભગ અવાહક છે. લાકડું, રબર, આદિ પદાર્થો અવાહક હોવાથી એમને “ઇસ્યુલેટર'ના રૂપમાં કામમાં લેવામાં આવે છે. વિવેચન માટે ટિપ્પણો જોવા જોઈએ.)
ઈલેક્ટ્રિસિટી બે પ્રકારની છે. ૧. સ્થિત વિદ્યુત (Static Electricity) ૨. ચલ વિદ્યુત (current Electricity)
સ્થિત વિદ્યુત (Static Electricity) - સૂકી હવામાં સૂકા વાળને રબરની કાંસકીથી ઓળતી વખતે એવો અનુભવ થાય છે કે જાણે વાળમાંથી કોઈ ચીજ નીકળી રહી છે, એનો ચડ-ચડ અવાજ પણ સંભળાય છે. એ કાંસકીને નાના નાના કાગળના ટુકડાઓની પાસે લઈ જવાથી એ ટુકડાઓ એની સાથે ચોંટી જાય છે. આ પ્રક્રિયા “સ્થિત વિદ્યુત”નો પ્રભાવ બતાવે છે. આના પરથી એમ જાણવા મળે છે કે વાળના અણુઓથી ઇલેક્ટ્રોન અલગ થઈને રબરની કાંસકી પર ભેગા થઈ જાય છે. અને એ ઋણ વિદ્યુતભાર મુક્ત કણોથી કાગળના ટુકડા જેવા પદાર્થો આકર્ષાય છે. - “સ્થિત વિદ્યુત”ના વિષયમાં ઈ.પૂ. ૬૦૦માં ગ્રીક દાર્શનિક થેલ્સ (Thales) પ્રયોગ કર્યા હતા. એમણે શોધી કાઢ્યું હતું કે જ્યારે “અંબર”નામનું વૃક્ષ જેને ગ્રીક ભાષામાં (Electrum) અને અંગ્રેજીમાં (amber) કહેવામાં આવે છે, એ વૃક્ષના તૃણમણિ ગાઢા અને સુકાઈને સખત થયેલી ગુંદર જવાનો રસ સળિયાને ઊનના કપડાં સાથે ઘસવામાં આવે ત્યારે એ સળિયા દ્વારા કાગળના નાના ટુકડાઓ, નાના નાના સુકાયેલા પાંદડાઓ, પક્ષીઓના પીંછા વગેરેને આકર્ષી શકે છે. ગ્રીક ભાષામાં અંબરનો અર્થ થાય છે ઇલેક્ટ્રમ અને એમ લાગે છે કે ઇલેક્ટ્રિક ચાર્જ, ઇલેક્ટ્રિક ફોર્સ, ઇલેક્ટ્રિક પોટેન્શિયલ, ઇલેક્ટ્રિકસિટી અને અંતમાં ઈલેક્ટ્રોન જેવા શબ્દોની ઉત્પત્તિ આ ગ્રીક શબ્દ “ઇલેક્ટ્રમ” ઉપરથી થઈ છે. ઈ.સ. ૧૦૦માં ડૉ. વિલિયમ ગિલબર્ટે અન્ય પદાર્થો પર પ્રયોગો કરી એવું તારણ કાઢ્યું હતું કે અંબરની જેમ કાચને રેશમી કપડાં પર તથા એબોનાઈટના સળિયાને ફલેનલ કપડાં પર ઘસવાથી એવું જ આકર્ષણ પેદા થઈ જાય છે. આની તપાસ કરવાથી એવું પુરવાર થયું છે કે કાચ પર ધનાત્મક અને રેશમી કપડાં પર ઋણાત્મક ઇલેક્ટ્રિક ચાર્જ જમા થઈ જાય છે. એબોનાઈટ, અંબર તથા રબરની
21
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005303 |
| Book Title | Shu Vidyut Sachit Teukay Che |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Anekant Bharati Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 312 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |