________________
શા માથાના
સમગ્ર વિવેચનથી એક વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે ઇલેક્ટ્રિસિટી કે વીજળી પોતે સચિત્ત તેઉકાય નથી. હવે ઇલેક્ટ્રિસિટીના પ્રયોગના કારણે ક્યાં તેઉકાયની ઉત્પત્તિ થાય છે અને ક્યાં નથી થતી, એ બાબતે ઘણી ભ્રાંતિ છે, જેનું નિરાકરણ જરૂરી છે.
પ્રશ્ન ૧: “સ્વીચ ઓન કર્યા બાદ બલ્બ પ્રકાશ ફેલાવતો દેખાય છે. જેથી ઇલેક્ટ્રિક બલ્બમાં વીજળી (Flow of Electrons)નો પ્રવેશ અને બલ્બમાંથી પ્રકાશસ્વરૂપે તેજાણ (Photon) નું બહિર્ગમન સિદ્ધ થાય છે, તથા જે માર્ગેથી પુદ્ગલ સ્વરૂપ વીજળી અંદર જાય છે તે માર્ગથી/તારથી કે અન્ય કોઈ માર્ગથી તેને પ્રાયોગ્ય તેટલા પ્રમાણમાં જરૂરી વાયુ પણ ત્યાં જઈ શકે છે. કાર્ય દેખાય ત્યાં કારણને અવશ્ય માનવું પડે. કારણ વિના કાર્ય ઉત્પન્ન થઈ ન શકે. જેમ ધુમાડો દેખાય ત્યાં આગની સિદ્ધિ થાય છે. તેમ બલ્બમાં ઉષ્ણ પ્રકાશની, અગ્નિની હાજરી દેખાતી હોવાથી, ભગવતીસૂત્રમાં દર્શાવેલ પૂર્વોક્ત (પૃષ્ઠ-૯) નિયમાનુસાર, ત્યાં વાયુની પણ સિદ્ધિ થાય છે. કેમ કે હેતુ વિના કાર્ય થઈ ન શકે. આ તર્કશાસ્ત્રનો પાયાનો સિદ્ધાંત છે.” - ઉત્તર ઃ તાર દ્વારા જે વિદ્યુતપ્રવાહ બલ્બની અંદર પહોંચે છે એ ધાતુના તારની પોતાની સંરચનાને કારણે સંભવે છે.વિદ્યુતની સુચાલતા એને માટે જવાબદાર છે. વિદ્યુતપ્રવાહના રૂપમાં ચાલનારા પુદ્ગલ અને અગ્નિને બાળનાર ઓક્સિજન વાયુના પુદ્ગલમાં અંતર છે. તાર વિદ્યુતનું વાહક છે, ઑક્સિજન કે બીજા વાયુનું નહીં. એટલે કોઈપણ રીતે ઑક્સિજન અથવા વાયુ અંદર ચાલી જાય છે, એ માન્યતા ન તો તર્કસંગત છે અને ન તો વિજ્ઞાનસંગત.
પહેલાં તો વિદ્યુતને સચિત્ત તેઉકાય અથવા અગ્નિના રૂપમાં માનવું અને
145
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
