Jain Tattva Parichay

SR No.: 005286
Original Sutra Author: N/A
Author: Ujjwala Shah, Dinesh Shah, Dipak M Jain
Publisher: Kanjiswami Smarak Trust Devlali
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 78

વસ્તુત્વ ગુણ
અર્થક્રિયાકારિત્વ એટલે દ્રવ્યનું પરિણમન થવાનું – જે પણું – જે ભાવ - જે સ્વભાવ છે તે, તે દ્રવ્યના વસ્તુત્વ ગુણને કારણે છે. દરેક દ્રવ્યમાં પોતાની ક્રિયા પોતાથી કરવાની શક્તિ હોય છે તેને વસ્તુત્વ ગુણ કહે છે. વસ્તુત્વ ગુણથી દ્રવ્યને ‘વસ્તુ એવું નામ આપ્યું છે. દ્રવ્ય પોતાની ગુણપર્યાયમાં વસે છે (રહે છે, માટે તેને વસ્તુ એમ કહે છે.
પ્રત્યેક દ્રવ્યનું પ્રતિસમયે જે કાર્ય-પરિણમન ચાલુ છે તે, એ દ્રવ્યનાં વસ્તુત્વ ગુણને કારણે ચાલુ છે. તે પરિણમન કોઈ પણ અન્ય દ્રવ્યોને કારણે, ઈશ્વરને કારણે, કર્મને કારણ કે આપણી ઈચ્છાને કારણે નથી થતું. પોતાની પર્યાયની આ ઉત્પાદ-વ્યયરૂપે ક્રિયા એટલે કાર્ય કરવા માટે (થવા માટે) કોઈપણ દ્રવ્યને કોઈપણ અન્ય દ્રવ્યની જરૂર નથી. કોઈપણ દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યની ક્રિયા એટલે કે પર્યાય (ઉત્પાદ-વ્યયરૂપ અવસ્થા) કરી જ શકતું નથી.
વસ્તૃત્વ ગુણની વ્યાખ્યામાં બીજો એક શબ્દ આવ્યો છે પ્રયોજનભૂત ક્રિયા. પ્રયોજન એટલે હેતુ – કારણ. આંખોનું શું પ્રયોજન છે ? જેવું. જ્ઞાનગુણનું પ્રયોજન છે જ્ઞાન કરવું. શ્રદ્ધાગુણનું પ્રયોજન છે શ્રદ્ધા કરવી. પ્રત્યેક દ્રવ્ય અને પ્રત્યેક ગુણ પોત-પોતાનું કાર્ય કરતો હોય છે.
શરીરના અવયવોનો દાખલો લો ને એક જ શરીરના અવયવો હોવા છતાં આંખો જોવાનું કામ કરે છે, કાન સાંભળવાનું કામ કરે છે, નાક સુંધવાનું કામ કરે છે. એવું કદીયે બનતું નથી કે, આંખો આવી હોય અને કાને આંખોનું કામ કર્યું હોય અથવા કાન દુખતાં હોય માટે આંખોએ થોડો વખત સાંભળવાનું કામ કર્યું છે. પ્રત્યેક ઇંદ્રિય પોતપોતાનું પ્રયોજનભૂત કામ કરતી હોય છે, બીજાનાં કામમાં દખલ કરતી નથી, ઘાલમેલ કરતી નથી. પોતાની મર્યાદામાં રહીને પોતાનું કાર્ય કરે છે.
મોટીમોટી સંસ્થાઓ કે મોટા સંયુક્ત કુટુંબની પ્રત્યેક વ્યક્તિ પોતપોતાનું કામ કરી પોતાની મર્યાદામાં રહે તો રંગેચંગે આખો કારભાર ચાલે. પણ આજકાલ નાના કુટુંબમાં પણ તનાવ અને કલહ થાય છે તે વસ્તુત્વ ગુણનું આ રહસ્ય ન જાણવાથી થાય છે.