________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
અને ગુણ એ બેનો નિત્યતાદાત્મ્ય સંબંધ છે. અર્થાત દ્રવ્યથી ગુણ જુદા થઈ શકતાં નથી. દ્રવ્યોમાં જે અનંત ગુણો છે તેમનો એકબીજાસાથે અવિનાભાવી સંબંધ છે. એટલે જ્યાં એક ગુણ છે ત્યાં તે દ્રવ્યોના ઈતર સર્વ અનંત ગુણો છે છે અને છે જ. માટે શાસ્ત્રોમાં ‘જ્ઞાનમાત્ર આત્મા’ એમ એક ગુણ દ્વારા કથન કર્યું હોય છતાં આત્માના અનંત ગુણોનો તેમાં સમાવેશ થાય છે.
આજે આપણે ગુણોનું સ્વરૂપ કેવું છે તે જોવાનું છે. ગુણ કોને કહે છે તે પ્રશ્નનો જવાબ - ‘જે દ્રવ્યના સંપૂર્ણ ભાગમાં અને સંપૂર્ણ અવસ્થામાં રહે છે તેને ગુણ કહેવામાં આવે છે.' દ્રવ્યનો પ્રત્યેક ગુણ દ્રવ્યના સંપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં વ્યાપે છે. એટલે કે જેટલું મોટું દ્રવ્ય હોય તેટલો જ તે દ્રવ્યનો દરેક ગુણ હોય છે. દા.ત. સોનાને દ્રવ્ય સમજીએ. તેમાં પિળાશ, વજન, ચળકાટ તે ગુણો છે. પિળાશપણાનો ગુણ સંપૂર્ણ સોનામાં વ્યાપ્યો છે. તેમ જ વજનપણાનો ગુણ પણ સંપૂર્ણ સોનામાં છે. તેનો ચળકાટ ગુણ પણ સંપૂર્ણ સોનામાં છે.
ખડીસાકરની મિઠાશનો ગુણ સંપૂર્ણ ખડીસાકરમાં છે. તેમ સફેદીનો ગુણ પણ સંપૂર્ણ ખડીસાકરમાં છે. તેનો કઠણપણાનો ગુણ પણ સંપૂર્ણ ખડીસાકરમાં છે.
૪૪
જીવદ્રવ્ય અસંખ્યાતપ્રદેશી છે. તેનો જ્ઞાનગુણ સંપૂર્ણ અસંખ્યાત પ્રદેશમાં રહે છે, તેનો સુખ ગુણપણ સંપૂર્ણ અસંખ્યાત પ્રદેશમાં રહે છે. આપણને એમ લાગે કે માથામાં જ્ઞાન છે અને હૃદયમાં સુખ છે, પણ ખરેખર તેમ નથી.
એક જ ક્ષેત્રમાં જે અનંત ગુણો રહે છે તેને દ્રવ્ય નામની સંજ્ઞા છે. એમ નથી કે બધાં ગુણો પર કંઈક આવરણ ઓઢાડી દ્રવ્ય બન્યું છે. થેલીમાં ઘંઉ ભરીએ તેમ દ્રવ્યમાં ગુણો ભર્યાં નથી. દ્રવ્યને ગુણોનો પિંડ અથવા પુંજ કહ્યો છે.
હવે અગ્નિનો દાખલો લઈએ. ઉષ્ણતા, દાહકતા, પ્રકાશ વિગેરે ગુણો જ્યાં છે તેને અગ્નિ કહેવામાં આવે છે. એમ નથી કે અગ્નિ જુદો છે અને ઉષ્ણતા જુદી. એમ પણ નથી કે અગ્નિના એક ભાગમાં ઉષ્ણતા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
