________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય તે જોઈ તદનુસાર તેનો અર્થ જાણવો અને તે કથનનો હેતુ સમજી લેવો આવશ્યક છે. આ જાણીએ નહીં તો જિનવાણીના જ બે ભિન્ન ભિન્ન કથનોમાં વિરોધ દેખાવાની શક્યતા છે.
યાર્થ: નય એટલે સમ્યફ શ્રુતજ્ઞાનનો અંશ. વસ્તુને ઘણી અપેક્ષાએ જાણી શકાય છે. તે અપેક્ષાએ અર્થ સમજી લેવો, તેને યાર્થ કહેવાય છે. દા.ત. આપણે ઘીની બરણી’ એમ કહીએ તો “ઘી જે બરણીમાં છે તે', એમ સંયોગની અપેક્ષાએ કાચની બરણીને ઘીની બરણી કહી છે એમ સમજવું જોઈએ.
આપણે પત્ર ક્ર. ૧ માં જોયું હતું કે શરીરસહિત જીવને પણ આ મનુષ્ય જીવ, આ તિર્યંચ જીવ એમ કહેવાય છે. હમણા જીવની કઈ અવસ્થા છે, તે અવસ્થાના કયા કયા ગુણધર્મો છે એ અપેક્ષા સહિત કથન કરવું એક નયનું કામ છે, તો શુદ્ધ જીવસ્વરૂપનું વર્ણન કરવું તે બીજા નયનું કામ છે. કોઈ એક અપેક્ષાએ ને કથંચિત અથવા ‘સ્યા આ શબ્દો વાપરવામાં આવે છે. જૈન શાસ્ત્રોમાના કથનો સિદ્ધાન્ત તે સ્યાત્ કથન = ચાતુ વાદ = સ્યાદ્વાદ છે. જિનવાણીનું સ્વરૂપ સ્યાદ્વાદમથી વાણી' એમ પણ કહ્યું છે. શાસ્ત્રોમાં પ્રત્યેક કથન સાથે સ્વાતું એટલે અપેક્ષા કથન કરેલું જ હોય એમ નથી. કયા ઠેકાણે કંઈ અપેક્ષા વાપરી કથન કરેલું છે તે જાણવું ઘણું મહત્વનું છે. “નયચક્ર' તે મોટો વિષય છે. બે ચાર નામો લખું છું. તેનો અર્થ કંઈ હમણા જ કહીશ નહીં. આગળ કયારેક શિખશો તે માટે ઉત્સુકતા વધે એટલે લખું છું. જેમ કે સમયસાર નામના ગ્રંથમાં નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનયના કથન જોવા મળશે, ત્યારે પ્રવચનસારગ્રંથમાં દ્રવ્યાર્થિકનય, પર્યાયાર્થિકનયના કથન જોવા મળશે.
મતાર્થ : શાસ્ત્રોનું કથન-સર્વજ્ઞ-વીતરાગીઓએ કરેલાં કથન જ સત્ય છે, તે માટે ઘણાં તર્ક, ન્યાય આપેલાં હોય છે. એકાદ બ્લોક બે લીટીનો જ હોય પરંતુ તેમાંનો પ્રત્યેક શબ્દ અન્ય મતોના (અન્ય દર્શનોના) ખંડન કરવાવાળો હોય છે.
જૈન શાસ્ત્રો સર્વજ્ઞ કથિત છે, ગણધરોએ તેઓની દ્વાદશાંગમાં રચના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
