________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
સમયે હોય છે. ક્રમે ક્રમે કષાય (સરાગતા) ઓછી થતી જાય અને વીતરાગતા વધતી જઈ પૂર્ણ વીતરાગતા પ્રાપ્ત થાય છે. ત્યાર પછી જ્ઞાનની મતિશ્રુતજ્ઞાનની પર્યાય નાશ પામે છે અને કેવળજ્ઞાન એ પર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે.
જ્ઞાન, દર્શન, શ્રદ્ધા, ચારિત્ર એ પ્રમાણે જીવમાં સુખ અને વીર્યં એ પણ વિશેષ ગુણો છે. સુખ ગુણની અતીદ્રિય સુખ એ સ્વભાવપર્યાય છે અને આપણે માનીએ તે સુખ (ઈન્દ્રિયજનિત) અને દુ:ખ એ વિભાવપર્યાયો છે. આત્માનુભૂતિ થાય ત્યારે અતીન્દ્રિય જ્ઞાન અને અતીન્દ્રિય સુખ પ્રકટ થાય છે. જેટલી આત્મસ્થિરતા વધે તેટલું અધિક સુખ થાય. પૂર્ણ વીતરાગતા સાથે પૂર્ણ સુખની પ્રાપ્તિ થાય અને કેવળજ્ઞાન સાથે અનંત સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.
૧૧૪
વીર્ય તે પણ જીવનો ગુણ છે. વીર્ય એટલે બળ. શરીરનું બળ તે જીવનાં વીર્ય ગુણનું કાર્ય નથી. વીર્ય ગુણની પર્યાયનું નામ છે ‘પુરૂષાર્થ’. સ્વભાવની રચના કરવી તે આ વીર્ય ગુણનું કાર્ય છે. મોક્ષ तरई લઈ જનારો તે જ ખરો પુરૂષાર્થ છે. આપણે લૌકિક પુરૂષાર્થ કહીએ તે વિભાવ છે. કારણ તેને લીધે સંસારનું જ પોષણ થાય છે. આત્માનો સ્વભાવ તો છે તેવો અનાદિથી છે પણ તે સ્વભાવનો નિર્ણય કરવો, દૃષ્ટિ તેની તરફ વાળવી, શ્રદ્ધા કરવી, સ્વભાવમાં સ્થિર રહેવું તે આ વીર્ય ગુણનું કાર્ય
છે, તેને જ પુરૂષાર્થ એમ કહેવામાં આવે છે.
ક્રિયાવતી શક્તિ એ પણ જીવનો એક વિશેષ ગુણ છે. તેની ગતિરૂપ અને સ્થિતિરૂપ એવી બે પર્યાયો થાય છે. જીવનું ગમન કરવું કે સ્થિર રહેવું તે જીવની ક્રિયાવતી શક્તિનું કાર્ય છે અને પુદ્ગલનું ગમન કરવું કે સ્થિર રહેવું તે પુદ્ગલની ક્રિયાવતી શક્તિનું કાર્ય છે. જીવ અને શરીરનું એક જ સમયે પરિણમન થાય ત્યારે જીવને ભ્રમ થાય છે કે આ શરીરનું હલનચલન, ક્રિયા આપણે જ કરીએ છીએ.
કંઈ પર્યાયો પુદ્ગલની છે અને કંઇ મારી છે એટલે કે જીવની છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
