Page Text
________________
આ પ્રમાણે જેટલા યુગલો આત્મસંયોગી છે તે “પ્રયોગસા” પુદ્ગલ કહેવાય છે. આત્માને લાગીને જે પુલો અલગ થઈ ગયા છે તે “મિશ્રસા” પુદ્ગલ કહેવાય છે. અને જે પુદ્ગલોને આત્મા સાથે સંબંધ થયો નથી તે “વિશ્વસા” પુદ્ગલ કહેવાય છે. આ ત્રણે પ્રકારના પુદ્ગલ દ્વિદેશી આદિ સ્કંધો અને પરમાણુઓ સંપૂર્ણ લોકમાં અનંતાનંત છે. તેથી પુદ્ગલોના ભેદ પણ અનંતાનંત થાય છે. પરંતુ ભવ્યાત્માઓને સુલભતા પૂર્વક બોધ કરાવવાને માટે અજીવના સંક્ષિપ્તમાં ૧૪ ભેદ કહ્યા છે. અને વિસ્તારે ૫૬૦ ભેદ થાય છે.
અજીવ તત્ત્વના ૧૪ ભેદ : (૧) ધર્માસ્તિકાય, (૨) અધર્માસ્તિકાય, (૩) આકાશાસ્તિકાય, એ ત્રણના દરેકના ત્રણ ત્રણ ભેદ છે (૧) સ્કંધ (ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય એ બે દ્રવ્ય લોક – વ્યાપક હોવાથી તે બન્નેનો કંધ લોક પ્રમાણે છે. અને આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્ય લોકાલોક વ્યાપી હોવાથી તે લોકાલોક વ્યાપી છે.), (૨) દેશ (સ્કંધનો અમુક વિભાગ), (૩) પ્રદેશ (જેના બે ભાગ ન કલ્પી શકાય) એમ ૩ X ૩ = ૯ ભેદ થયા. અને ૧૦મો કાળ એ દસ ભેદ અરૂપી અજીવના સંક્ષેપમાં થયા. અને ૪ ભેદ રૂપી અજીવના તે (૧) પુદ્ગલાસ્તિકાયનો કંધ, (૨) પુદ્ગલાસ્તિકાયનો દેશ, (૩) પુદ્ગલાસ્તિકાયનો પ્રદેશ અને (૪) પરમાણુ પુદ્ગલ (સ્કંધની સાથે જોડાયેલો પરમાણુ તે પ્રદેશ કહેવાય અને છૂટો હોય તે પરમાણુ કહેવાય) એ સામાન્ય પ્રકારે ૧૪ ભેદ અજીવ તત્ત્વના થયા.
આજીવના પ૬૦ ભેદ
વિસ્તાર કરતાં અજીવ તત્ત્વના પ૬૦ ભેદ થાય છે. તેમાં અરૂપી અજીવના ત્રીસ ભેદ છે. તે કહે છે. પૂર્વ ૧૦ ભેદ અરૂપી અજીવના કહ્યા છે તે, બાકીના વીસ ભેદો દ્રવ્ય ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને ગુણ એ પાંચ બોલ દરેક અરૂપી અજીવ ઉપર લગાડતાં થાય છે. તેમાં ધર્માસ્તિકાયના પાંચ ભેદ છે. ધર્માસ્તિકાય (૧) દ્રવ્યથી – એક જ છે. (૨) ક્ષેત્રથી - લોકમાં સંપૂર્ણ વ્યાપી રહેલ છે (૩) કાળથી - આદિ અંત રહિત અથવા અનાદિ અનંત છે, (૪) ભાવથી - અરૂપી અવર્ષે, અગંધ, અરસે અને અફાસે છે. (૫) ગુણ થકી - સકર્મી જીવોને (સંસારી જીવોને) તથા પુદ્ગલોને ચલણ સહાયદાતા છે. .
અધર્માસ્તિકાયના પાંચ ભેદ છે. અધર્માસ્તિકાય એ દ્રવ્યથી - એક જ છે
શ્રી જૈન તત્ત્વ સાર
૧૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |