Page Text
________________
(૬) જંગમકાય (ત્રસ કાય) – જે જીવો પોતાની જાતે હલન ચલન કરી શકે છે તેને ત્રસજીવો કહે છે. એ જંગમ કાય જીવોના કુલ ૫૪૧ ભેદ છે. તેમાંથી મનુષ્યના ૩૦૩, દેવતાના ૧૯૮ અને આગળ વર્ણવ્યા તે નારકીનો ૧૪ ભેદ મળી ૫૧૫ ભેદ બાદ કરતાં બાકી ર૬ ભેદ તિર્યંચ જંગમકાયના છે. બે ઇન્દ્રિય જીવ, ઈન્દ્રિય જીવ, ચઉન્દ્રિયજીવ એ ત્રણ વિકસેન્દ્રિયના અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા ગણતાં તિર્યંચ વિગલેન્દ્રિયના છ ભેદ થયા.
જંગમકાય (ત્રીસ)માં જે તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય છે, તેના જળચર, સ્થલચર ઉરપર, ભુજપર, અને ખેચર એમ પાંચ ભેદ છે. તે દરેકના સંમૂર્છાિમ અને ગર્ભજ એમ બે વર્ગ છે. તેથી દસ ભેદ થયા. અને તે દસેના અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા ગણતાં તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયના કુલ વીસ ભેદ થયા તેમાં વિગલેન્દ્રિયના છે ઉમેરતાં છવ્વીસ ભેદ થયા તે અગાઉ વર્ણવેલા પાંચ સ્થાવરકાયના બાવીસ ભેદોમાં ઉમેરતાં અગાઉ જણાવેલ છે તેમ, તિર્યંચના કુલ ૪૮ ભેદ છે.
હવે “જંગમકાય” એટલે ત્રસ જીવોનું વિસ્તારથી વર્ણન કરીએ છીએ.
જંગમકાયના જીવો ૮ પ્રકારે ઊપજે છે. (૧) “અંડયા' ઇંડાથી તે પક્ષી વગેરે (૨) પોઇયા કોથળીથી તે હાથી વગેરે, (૩) “જરાયુયા’ ગર્ભાશયથી તે ગાય, મનુષ્ય વગેરે, (૪) “રસિયા' રસથી તે કીડા વગેરે, (૫) “સંસેઇયા” પરસેવાથી તે જ, વગેરે (૬) “સંમૃદ્ઘિમા'- સંમૂર્છાિમ તે કીડી, માખી વગેરે, (૭) “ઉમિયા પૃથ્વી ફોડીને નીકલે તે તીડ વગેરે, () “ઉવવાઈયા' શય્યામાં કે કુંભમાં ઊપજે તે દેવતા નારકી એ પ્રમાણે ૮ રીતે ત્રસની ઉત્પત્તિ છે.
હવે ત્રસ જીવોનાં લક્ષણ કહે છે. (૧) “અભિÉત' સામા આવે, (૨) “પડિક્વેત' - પાછા જાય, (૩) “સંકુચિય' શરીરને સંકોચે, (૪) “પસારિય’ શરીરને પસાર (૫) “રુયં રુદન કરે (૬) “ભં” ભયભીત થાય (૭) “તસીય ત્રાસ પામે, (૮) પલાઇય' નાસી જાય, (૯) “આગઇ ગઇ' ગમનાગમન કરે, વગેરે ત્રસ જીવોનાં નવ લક્ષણ છે.
ત્રસ જીવોના ઇન્દ્રિય પ્રમાણે ચાર ભેદ છે.
(૧) બેઈન્દ્રિય - કાયા અને મુખ એ બે ઇન્દ્રિયવાળા જીવ જેમ કે શંખ, છીપ, કોડા, મામણમુંડા, જળો લટ, અળસિયાં (સાપોલિયાં) પોરા, કરમિયાં વગેરે
બેઇન્દ્રિય જીવોની બે લાખ જાતિ છે સાત ક્રોડ કુળ છે. જઘન્ય અંતર્મુહૂર્તનું
શ્રી જૈન તત્વ સાર
૧૮૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |