Page Text
________________
२०२४ ० ९ ]
टिप्पणानि । णस्याऽव्याप्तिदोषः, श्रुतरूपतायाश्च श्रुतानुसारिष्वेव सामिलापज्ञानविशेषेषु भावात् न मुतमानलक्षणस्याऽतिव्याप्तिकृतो दोषः । अपरं चाङ्गाऽनङ्गप्रविष्टादिश्रुतभेदेषु मतिपूर्वमेव भुतमिति वक्ष्यमाणवचनात् प्रथमं शब्दाचवग्रहणकालेऽवमहादयः समुपजायन्ते, एते चाऽभुतानुसारित्वात् मतिज्ञानम्, यस्तु तेष्वङ्गाऽनङ्गप्रविष्टभुतभेदेषु श्रुतानुसारी ज्ञानविशेषः स भुतक्षानम् । ततश्चाङ्गाऽनङ्गप्रविष्टाविश्रुतभेदानां सामत्येन मतिज्ञानत्वाभावात् , ईहाविषु च। मतिभेदेषु भुतानुसारित्वाभावेन भुतज्ञानत्वासम्भवाद् नोभयलक्षणसङ्कीर्णतादोषोऽप्युपपद्यत इति सर्व सुस्थम् । न चेह मतिश्रुतयोः परमाणु-करिणोरिवाऽऽत्यन्तिको भेदः समन्वेषणीयः, यतः प्रागिहेवोक्तम् - विशिष्टः कश्चिद् मतिविशेष एव श्रुतम्, पुरस्तादपि च वक्ष्यतेवल्कसदृशं मतिज्ञानं तज्जनितदवरिकारूपं श्रुतज्ञानम्, न च वल्कशुम्बयोः परमाणुकुलर. वदात्यन्तिको भेदः, किन्तु कारणकार्यभावकृत एष, स चेहापि विद्यते, मतेः कारणत्वेन, । भुतस्य तु कार्यत्वेनाऽभिधास्यमानत्वात् । न च कारणकार्ययोरैकान्तिको भेदः, कनककुण्ड लादिषु, मृत्पिण्डकुण्डादिषु च तथाऽदर्शनात् । तस्मादवप्रहापेक्षयाऽनभिलापत्वात्, ईहापपेक्षया तु सामिलापत्वात् साभिलापाऽनभिलापं मतिज्ञानम् अश्रुतानुसारि च, सङ्केतकालप्रवृत्तस श्रुतग्रन्थसम्बन्धिनो वा शब्दस्य व्यवहारकालेऽननुसरणात् । श्रुतज्ञानं तु सामिलापमेव, भुतानुसार्येव च, सङ्केतकालप्रवृत्तस्य भुतप्रन्थसम्बन्धिनो वा शब्दरूपस्य भुतस्य । व्यवहारकालेऽवश्यमनुसरणाविति स्थितम् ॥” विशेषा• टी• गा० १००। [ पृ०२४ पं०९]. 'अत एव धारणात्वेन' - "मतिपुव्वं सुत्त" इति वचनादागमे मतिः पूर्व यस्य तद् मतिपूर्व श्रुतमुक्तम् , न पुनर्मतिः श्रुतपूर्विका इति अनयोरयं विशेषः । यदि
करवं मतिभुतयोर्भवेत् तदेवंभूतो नियमेन पूर्वपश्चाद्भावो घटतत्स्वरूपयोरिव न स्यात् । अस्ति चायम् । ततो भेद इति भावः । किमिति मतिपूर्वमेव श्रुतमुक्तम् इत्याह-यस्मात् । कारणात् भुतस्य मतिः पूर्व प्रथममेवोत्पद्यते । कुतः १ इत्याह - 'पूरणेत्यादि' पृधातुः पालनपूरणयोरर्थयोः पठ्यते, तस्य च पिपर्ति इति पूर्वम् इति निपात्यते । ततश्च श्रुतस्य पूरणात् पालनाच मतिर्यस्मात् पूर्वमेव युज्यते तस्मात् मतिपूर्वमेव श्रुतमुक्तम् । पूर्वशब्दश्चायमिह कारणपर्यायो द्रष्टव्या, कार्यात् पूर्वमेव कारणस्य भावात् “सम्यग्ज्ञानपूर्विका सर्वपुरुषार्यसिद्धिः" [न्यायवि० १.१ ] इत्यादौ तथा दर्शनाच । ततश्च मतिपूर्व श्रुतमिति कोऽर्थः ।. श्रुतज्ञानं कार्य मतिस्तु तत्कारणम् ।” विशेषा० टी० गा० १०५। ___"श्रुतज्ञानस्यैते पूरणादयोऽर्था विशिष्टाभ्यूहधारणादीनन्तरेण कर्तुं न शक्यन्ते अभ्यूहा. दयश्च मतिज्ञानमेव इति सर्वथा श्रुतस्य मतिरेव कारणं, श्रुतं तु कार्यम् ।” विशेषा. टी. गा० १०६ ।
"परस्तु मतेरपि श्रुतपूर्वतापादनेनाविशेषमुद्भावयन्नाह - परस्मात् शब्दं श्रुत्वा तविषया. या मतिरुत्पद्यते सा श्रुतपूर्वा-श्रुतकारणैव । तथा च सति 'न मई सुयपुधियत्ति' यदुक्तं प्राक तयुक्तं प्रामोति ।
अनोत्तरमाह-परस्माच्छब्दमाकर्ण्य या मतिरुत्पद्यते सा, शब्दस्य द्रव्यश्रुतमात्रत्वात् द्रव्यभुतप्रभवा, न भाववतकारणा । एतत् तु न केनापि वार्यते । किन्तु एतदेव वयं मो
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005269 |
| Book Title | Gyanbindu |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |