________________
૪૭
(૩) ચિત્તનિરોધ તે કામ. (૪) સર્વ બંધનથી મુક્ત થવું તે મેક્ષ. એ પ્રકારે સર્વસંગ પરિત્યાગીની અપેક્ષાથી કરી શકે છે. સામાન્ય રીતે નીચે પ્રમાણે ધર્મ : સંસારમાં અધોગતિમાં પડતે અટકાવી ધરી રાખનાર તે ધર્મ. અર્થ : વૈભવ, લક્ષ્મી, ઉપજીવનમાં સાંસારિક સાધન. કામ : નિયમિત રીતે સ્ત્રી પરિચય. મોક્ષ : સર્વ બંધનથી મુક્તિ તે મોક્ષ. ધર્મને પહેલો મૂકવાને હેતુ એટલો જ કે “અર્થ” અને “કામ” એવાં હોવાં જોઈએ કે ધર્મ” જેનું મૂળ હોવું જોઈએ. એટલા
જ માટે અર્થ અને કામ પછી મૂકવામાં આવ્યાં છે. ૧૩૫ પ્ર. પ્રારબ્ધમાં હોય તેમ થાય છે તે પછી પુરુષાર્થની શી જરૂર ? ઉ. પ્રારબ્ધ અને પુરુષાર્થ એ બે શબ્દ સમજવા જેવા છે. પુરુષાર્થ
કર્યા વિના પ્રારબ્ધની ખબર ન પડી શકે. પ્રારબ્ધમાં હશે તેમ થશે, એમ કહી બેસી રહે કામ ન આવે. નિષ્કામ પુરુષાર્થ કર.
પ્રારબ્ધને સમપરિણામે વેદવું, ભેગવી લેવું એ માટે પુરુષાર્થ છે. ૧૩૬ પ્ર. પ્રારબ્ધ અને પુરુષાર્થને સંબંધ સવિસ્તર સમજાવો. ઉ. મનુષ્યભવ મળ્યો છે તે પ્રારબ્ધ છે. જીવે પુરુષાર્થ કરેલે, પુણ્યાદિ
બાધેલાં તે અત્યારે પ્રારબ્ધના નામથી ઓળખાય છે. તે તે ભવમાં તેનું નામ પુરુષાર્થ હતું. માત્ર કાળભેદ છે. પહેલાના પુરુષાર્થના
ફળને અહીં પ્રારબ્ધ કહે છે. ૧૩૭ પ્ર. મોક્ષને ઉપાય કાળલબ્ધિ આવતાં ભવિતવ્યાનુસાર બને છે કે
મહાદિકને ઉપશમાદિક થતાં બને છે કે, પિતાના પુરુષાર્થથી
ઉદ્યમ કરતાં બને છે ? તે કહો. ઉ. મોક્ષને ઉપાય બને છે ત્યાં તે પૂર્વોક્ત ત્રણ કારણ મળે છે.
કાળલબ્ધિ (ભવિતવ્ય) તે કઈ વસ્તુ નથી, કર્મને ઉપશમાદિક તે તે પુદગલની શક્તિ છે, તેને કર્તાહર્તા આત્મા નથી. ફક્ત પુરુષાર્થથી ઉદ્યમ કરે છે તે આત્માનું કાર્ય છે. માટે જે પુરુષાર્થ
અલિપ્ત ભાવમાં રહેવું એ વિવેકીનું કર્તવ્ય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
