________________
૫૧૬
અથવા ભાવપણું, પોતાનું અખંડ દ્રવ્ય, પિતાના અસંખ્યાત પ્રદેશરૂપ ક્ષેત્ર, પિતાને સ્વાભાવિક પર્યાયરૂપ કાળ, અને પિતાના શુદ્ધ જ્ઞાનાનંદમય ભાવની અપેક્ષાએ છે તે સમયે આ પિતાના આત્મામાં સંપૂર્ણ અન્ય આત્માઓના, સર્વ પુદ્ગલેના, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કાળ તથા ભાવનું નાસ્તિ. પણું કે અભાવપણું છે. અસ્તિત્વની સાથે નાસ્તિત્વ ન હોય તે. આ આત્મા છે, આ શ્રી મહાવીર સ્વામીને આત્મા છે, અન્ય નથી, એવો બોધ જ ન થાય. આત્મામાં આત્માપણું તે છે પરંતુ આત્મામાં રાગાદિ ભાવકર્મ, જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્યકર્મ, શરીરાદિનકર્મ એ તથા અન્ય સર્વ દ્રવ્યોનું નાસ્તિત્વ છે અથવા અભાવ છે. એવું જાણવાથી ભેદવિજ્ઞાન થાય છે, આત્માનુભવ થઈ શકે છે. વળી આ આત્મા પિતાના દ્રવ્ય અને સ્વભાવની અપેક્ષાએ ધ્રુવ છે. નિત્ય છે, તે જ સમયે તે પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. એમ એક જ સમયે આત્મામાં નિત્યપણું તથા અનિત્યપણું બંને સ્વભાવ છે. એવી રીતે આત્મા અનંતગુણોને અભેદ પિંડ છે, એટલા માટે એકરૂપ છે. તે આત્મા તે સમયે જ્ઞાનગુણની અપેક્ષાએ જ્ઞાનરૂપ. છે, વીર્યગુણની અપેક્ષાએ વીર્યરૂપ છે. જેટલા ગુણ આત્મામાં છે તે સર્વ આત્મામાં વ્યાપક છે એટલા માટે તેની અપેક્ષાએ આત્મા અનેકરૂપ છે. તેમ જ આ સંસારી આત્મા સ્વભાવની અપેક્ષાએ શુદ્ધ છે, તે જ સમયે કર્મ સંયોગની અપેક્ષાએ અશુદ્ધ છે. સ્યાદ્વાદ વિના કોઈ પણ પદાર્થના અનેક સ્વભાવનું જ્ઞાન થાય નહિ. આત્માનું ભેદવિજ્ઞાન થવા માટે તો બહુ જ જરૂરી છે. સ્યાદ્વાદ દર્પણ સમાન છે અને વિરોધ મટાડવાને એક અટળ ન્યાયાધીશ
સમાન છે. ૧૬૫૯ પ્ર. પ્રમાણ તે શું ?
ઉ. જેનાથી અર્થ પદાર્થ જાણી શકાય તે પ્રમાણ. અથવા “જાણવું
તે પ્રમાણ વસ્તુ જેવી છે તેવી જ યથાવત જે જ્ઞાનમાં જણાય, તે
દેવે ધરે મસ્તક પરે, પુપ પ્રથમ પૂજાય છે, પછી ચરણ પણ સ્પશે નહીં શું ગુણ ક્ષયે ન થાય તો!
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
